Τι είναι ο εκφοβισμός ή bullying;
Η λέξη εκφοβισμός (εκ-φοβίζω) εμπεριέχει την έννοια του φόβου. Ο φόβος απ΄όπου κι αν προέρχεται, προκαλεί αναστάτωση, άγχος, και πανικό. Εκφοβίζω, τρομοκρατώ κάποιον για να κάνει αυτό που εγώ θέλω. Το Bullying είναι Αγγλική λέξη και έχει τη ρίζα της στο Bully που σημαίνει Νταής!
Ο εκφοβισμός γίνεται από ένα ή πολλά πρόσωπα με σκοπό να προκαλέσει ψυχικό πόνο, να επιφέρει σωματικά τραύματα ή να διαπομπεύσει ένα άτομο στην κοινωνία μέσω του διαδικτύου.
*Που μπορεί να συμβαίνει;
Στο ίδιο μας το σπίτι, στο σχολείο, στη γειτονιά, στο χώρο εργασίας, στους χώρους δραστηριοτήτων, παντού και κάθε στιγμή!
*Υπήρχε πάντα ο εκφοβισμός ή είναι φαινόμενο της εποχής μας;
Πάντα υπήρχε, από τις ρίζες του στις ΗΠΑ μέχρι το Ηνωμένο Βασίλειο, επεκτάθηκε σ΄όλη την Ευρώπη και σ΄όλο τον κόσμο. Υπήρχε από τους φεουδάρχες και τους σκλάβους, σ’ όλες τις τότε κοινωνίες, όπως συμβαίνει και στις σημερινές. Παλαιότερα οι γονείς σώπαιναν, τα παιδιά ντρέπονταν και φοβούνταν, ενώ οι νόμοι ήταν από ανύπαρκτοι έως χαλαροί σ΄αυτά τα θέματα. Στις μέρες μας, το φαινόμενο αυτό έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις και από την αδιάκοπη ροή τέτοιων ειδήσεων στα ΜΜΕ.
Θυμάμαι από τα παιδικά μου χρόνια, στη γειτονιά, στο σχολείο, στις παρέες, σχεδόν πάντα υπήρχε ένα παιδί, που το κορόιδευαν για κάποιο φυσικό του ελάττωμα, το εκμεταλλεύονταν, το έδερναν ακόμη και πέτρες του πετούσαν.
*Στα επεισόδια του εκφοβισμού παίρνουν μέρος τρία πρόσωπα: Ο θύτης, το θύμα και ο παρατηρητής- τες.
*Το προφίλ του θύτη.
-Δεν είναι τυχαίο ότι αυτοί που προσπαθούν να εκφοβίσουν έχουν δεχτεί ανάλογη συμπεριφορά από κάποιον άλλο, υπήρξαν και οι ίδιοι θύματα.
Γενικά οι θύτες έχουν δυσκολία να διαχειριστούν τα δικά τους προβλήματα. Ο θυμός τους, έχει βαθύτερα αίτια κι αν ασχοληθούμε, θα ανακαλύψουμε στα βιώματα τους, δυσλειτουργικές οικογένειες, παιδικά ανεπούλωτα τραύματα, γονεϊκή παραμέληση ή και κακοποίηση, έλλειψη γονεϊκών προτύπων, συναισθηματική αδιαφορία, ή και ακραία επιτρεπτικότητα από το περιβάλλον τους. Τρομοκρατούν για να κρύψουν τα συναισθήματα τους, είναι δυστυχισμένοι, καταδυναστεύουν τους άλλους, νιώθουν ανασφάλεια, θυμό, φθόνο, ζήλια…
Οι θύτες συνήθως καταλήγουν παραβατικά άτομα, έχουν μπλεξίματα με τους νόμους κι αν δεν πάρουν βοήθεια από ειδικούς οδηγούνται σε εξαρτήσεις, αλκοολισμό, ναρκωτικά κλπ.
Ο θύτης, εμπλέκεται σε συγκρούσεις άλλων παιδιών δημιουργώντας ανεξέλεγκτες καταστάσεις. Είναι πάντα έτοιμος να επιτεθεί ακόμα και άνευ λόγου. Οι παρέες του, είναι με άτομα επιθετικά, παραβατικά. Παίρνει συνεχώς επιπλήξεις και τιμωρίες στο σχολείο, είναι εριστικός και επιθετικός ακόμη και με τους δασκάλους του.
Έχει χρήματα και πράγματα που δεν δικαιολογούνται, όπως δύο και τρία κινητά! Εμφανίζεται ως ο “νταής” και ζητά με πιεστικό τρόπο να τον σέβονται και να τον υπολογίζουν. Ποτέ δεν αναλαμβάνει ευθύνες και είναι έτοιμος να καταδώσει τους άλλους.
Θέλω να αναφέρω την αληθινή ιστορία του Μαρίνου, ενός δεκάχρονου παιδιού που ζούσε στη Δομή Παιδικής Προστασίας, όπου εργαζόμουν ως Κοινωνική Λειτουργός πριν πολλά χρόνια.
Ο Μαρίνος λοιπόν, ήταν ο φόβος και ο τρόμος μικρών αλλά και μεγάλων παιδιών, ιδιαίτερα των νεο-εισερχόμενων. Σε ανύποπτο χρόνο τους έπαιρνε το εβδομαδιαίο επίδομα που τους παρείχε η υπηρεσία μας, τα έβριζε, τα οδηγούσε σε απόμερα σημεία, τα φόβιζε για να του δίνουν ακόμη και το απογευματινό τους (κουλούρια- σοκολάτες) ή και τα ρούχα που τους έφερναν οι δικοί τους!
Επανειλημμένως του ζητούσα να μιλήσουμε, αλλά πάντα ήταν αρνητικός. “Δε με παρατάς και συ ρε κυρία” μου αποκρινόταν και με απέφευγε. Με υπομονή και μεθοδικότητα, δέχτηκε κάποια στιγμή να μιλήσουμε:
” Η μάνα μου, έδιωξε τον πατέρα μου από το σπίτι μας και έφερε ένα ξένο άνδρα. Ήταν συνέχεια μεθυσμένος και χτυπούσε εμένα, τα αδέλφια μου και τη μάνα μου. Κοιμόμασταν νηστικά και κρυώναμε. Κάποια μέρα με έστειλε στο περίπτερο να του πάρω τσιγάρα και μπύρες. Εγώ πεινούσα τόσο πολύ που πήρα τρία κρουασάν και μία σοκολάτα. Γύρισα νύχτα στο σπίτι γιατί φοβόμουν. Ήταν ξύπνιος, με άρπαξε με έβαλε μέσα στη μπανιέρα και με χτύπαγε με ένα καλώδιο μέχρι που λιποθύμησα. Μετά μας έφεραν εμένα και τα άλλα δύο αδέλφια μου στο ίδρυμα. Αυτό σκέφτομαι συνέχεια και γιαυτό τυραννώ τα άλλα παιδιά, να νοιώσουν κι αυτά τι πάει να πει πόνος και πείνα”.
Ο Μαρίνος, δέχτηκε επιστημονική βοήθεια από τους ειδικούς του Κέντρου Ψυχικής Υγιεινής, ενώ με φροντίδα και ενσυναίσθηση από το προσωπικό της δομής, κατάφερε, ενδυναμώνοντας τον εαυτό του, να συναρμολογήσει τα θρυμματισμένα κομμάτια της τραυματισμένης ψυχής του. Τέλειωσε την τεχνική εκπαίδευση και έγινε ένας σωστός οικογενειάρχης και επαγγελματίας.
*Το παιδί-θύμα.
-Μπορεί να είναι οποιοδήποτε παιδί, ίσως και το δικό μας, που εγκλωβίζεται σ΄ένα φαύλο κύκλο απομόνωσης και εσωστρέφειας, γίνεται ντροπαλό και ευάλωτο. Νοιώθει διαφορετικό. Μπαίνει στο ρόλο του θύματος, νιώθει ότι δεν αξίζει, φοβάται και δεν τολμά να το μαρτυρήσει. Σηκώνει ένα σταυρό χωρίς να φταίει και είναι τόσο βαρύς!
-Εμφανίζει σωματικά και ψυχολογικά προβλήματα.
-Πτώση στη σχολική του επίδοση.
– Κοινωνική απόσυρση, έλλειψη εμπιστοσύνης στις σχέσεις του, αλλαγή στη συμπεριφορά του.
-Κατατονία, θλίψη ή ντροπαλότητα.
-Προβλήματα στο φαγητό και στον ύπνο.
-Απροθυμία για το σχολείο ή τον χώρο των δραστηριοτήτων του.
-Σπάει αντικείμενα, χάνει τα πράγματά του, δεν ενδιαφέρεται για την εικόνα του.
-Εμφανίζει σημάδια στο σώμα (μώλωπες, γρατζουνιές, μελανιές, κοκκινίλες).
– Προσπαθεί ή απειλεί να αυτοκτονήσει.
-Εμφανίζει αυτοτραυματική συμπεριφορά.
*Οι παρατηρητές ή ο παρατηρητής.
-Έχουν κενό συναίσθημα, κρυμμένη ζήλια για το θύμα ή αναποφασιστικότητα. Αδιαφορία: ” Δε βαριέσαι και τι έγινε” ή “καλύτερα να μη μιλήσω να μη μπλέξω”.
*Τα είδη του εκφοβισμού.
– Ο Άμεσος ή Σωματικός εκφοβισμός ( physical bullying). Ο θύτης χρησιμοποιεί φυσική βία όπως γροθιές, κλωτσιές, σπρωξιές, τσιμπήματα, τράβηγμα μαλλιών ή φθορά πραγμάτων.
– Ο Ρατσιστικός εκφοβισμός ( racial bullying). Εδώ ασκείται σωματική ή ψυχολογική βία στιγματίζοντας τη διαφορετικότητα ως προς τη φυλή, τη γλώσσα, το χρώμα του δέρματος, την καταγωγή.
– Ο Σεξουαλικός εκφοβισμός ( sexual bullying), ο θύτης δημιουργεί ένα αίσθημα ντροπής στο θύμα με αισχρά σκίτσα, ανήθικες χειρονομίες με σκοπό τη συνεύρεση, σκόπιμο άγγιγμα, φιλιά, μηνύματα με σεξουαλικό περιεχόμενο.
– Ηλεκτρονικός εκφοβισμός ( cyber bullying), συντάσσει και προωθεί μηνύματα, ψεύτικες αναρτήσεις, κακόβουλα σχόλια ή και παρενοχλήσεις σε κινητά ή ηλεκτρονικές διευθύνσεις.
In newspaper: 11-2-2024. Η τεχνολογία εξελίσσεται και μαζί μ΄αυτήν οι ανήλικοι “νταήδες” που αναπτύσσουν νέους τρόπους για να εκφοβίζουν. Διαδίκτυο: Ανήλικος χάκερ απειλούσε νεαρό και τους γονείς του έχοντας χακάρει κάθε τεχνολογική συσκευή τους και στέλνοντας ψευδή και απειλητικά μηνύματα σε όλη την οικογένεια.
– Λεκτικός εκφοβισμός ( verbal bullying), εδώ ο δράστης πειράζει συνεχώς το θύμα του, το κοροϊδεύει, του κολλάει παρατσούκλια, το βρίζει, του λέει βρωμόλογα για τους γονείς του κλπ.
– Συναισθηματικός ή Κοινωνικός εκφοβισμός ( intirect/social/velational bullying), αποκλεισμός του θύματος από την παρέα και κοινωνική απομόνωση. Οι δράστες δημιουργούν μια κλίκα, απομονώνοντας επιδεικτικά ένα παιδί στις καθημερινές τους δραστηριότητες. Αυτού του είδους ο εκφοβισμός είναι συχνότερος από τον σωματικό και είναι πολύ δύσκολο να τον αντέξει ένα παιδί.
– Οπτικός εκβιασμός, όταν ο θύτης γράφει ένα προσβλητικό σημείωμα για το θύμα και το δίνει στους φίλους του ή το αφήνει στην αυλή του σχολείου.
-Εκφοβισμός – εκβιασμός, εδώ οι δράστες με εκβιασμούς και απειλές αναγκάζουν τα θύματα να τους δώσουν το χαρτζιλίκι τους, το κινητό ή ακόμη και το φαγητό (δεκατιανό) τους!
*Πως μπορούμε να αναγνωρίσουμε ένα εκφοβισμό;
1. Όταν γίνεται επίθεση στο παιδί μας με σπρωξίματα, γροθιές, κλωτσιές, τσιμπήματα, δαγκωνιές, φτύσιμο κλπ.
2. Όταν επανειλημμένα το βρίζουν με χυδαία σχόλια, όταν το βλαστημούν, όταν δεν το φωνάζουν με το όνομά του αλλά με υπονοούμενα και ειρωνείες.
3. Όταν σκόπιμα το απομονώνουν από τις παρέες, όταν το κάνουν υποχείριο τους, καθοδηγώντας το με δύναμη εξουσίας και επιρροής να ακολουθεί διαταγές.
4. Όταν διαδίδονται μέσω του διαδικτύου φωτογραφίες, video. Ο πιο βασανιστικός εκφοβισμός είναι ο κρυφός, αυτός που συμβαίνει στο διαδίκτυο με καταστροφικές ψυχο-συναισθηματικές επιπτώσεις στα παιδιά αλλά και σε μεγαλύτερες ηλικίες με τη μέθοδο των εκβιασμών.
* Εκφοβισμός δεν υπάρχει όταν: Απλά διαφωνούν δύο άτομα, το ότι “δεν μου αρέσεις και δεν κάνουμε παρέα”, “αν μαλώσουμε κάποια στιγμή και θα σε σπρώξω ή θα σου αγριοφωνάξω”, μια τυχαία χειρονομία από κάποιο παιδί, αθώα πειράγματα χωρίς υστεροβουλία κλπ.
*Τι να πω σε ένα παιδί αν υφίσταται εκφοβισμό:
-Μην το κρατάς μυστικό. Πες το σε ένα μεγάλο που εμπιστεύεσαι (γονιό, δάσκαλο, προπονητή)
-Μείνε ήρεμος, μη δείξεις θυμό ή φόβο. Όσοι ασκούν εκφοβισμό περιμένουν να αντιδράσεις, μόνον έτσι ικανοποιούνται. Αν δεν αντιδράς θα σταματήσουν.
-Αγνόησε τους, μην επιτρέπεις να σε κάνουν να νιώθεις άσχημα γιατί αυτό επιδιώκουν, να σε ελέγχουν και να σε εξουσιάζουν.
-Γίνε μέλος μιας ομάδας, θα κάνεις νέους φίλους που θα σε υποστηρίξουν όταν τους χρειαστείς.
-Να αποφεύγεις απόμερους χώρους, μέρη στο σχολείο που είσαι μόνος χωρίς άλλα παιδιά ή δασκάλους. Προσοχή στις τουαλέτες ή στα αποδυτήρια. Να είσαι με τους φίλους σου στα διαλείμματα.
-Να προτιμάς να κάθεσαι κοντά στον οδηγό του σχολικού λεωφορείου.
-Να μην έχεις μαζί σου πολλά χρήματα ή πράγματα ακριβά.
-Η καλύτερη άμυνα είναι να σου αρέσει ο εαυτός σου, να έχεις αυτοπεποίθηση και να μη φαίνεσαι σαν θύμα.
*Γιατί να εκφοβίσουν εμένα;
-Δεν φταις εσύ. Μπορεί να σου λένε άσχημα λόγια για να σε πληγώσουν π.χ είσαι άσχημος, χαζός, μαλ..κας, ή να γελούν με το ντύσιμο σου, το φύλο σου, τη φυλή σου, το χρώμα του δέρματος σου, τη θρησκεία σου, την προφορά σου (πάντα θυμάμαι την ειρωνεία συμφοιτητών ακόμη και καθηγητών μου στο Πανεπιστήμιο για την ιδιαίτερη Κρητική προφορά μου)!
-Δεν θα πρέπει να νιώθεις άβολα για τα ιδιαίτερα γνωρίσματα σου, αυτά σε κάνουν μοναδικό και ξεχωριστό!
*Γονείς:
Θωρακίστε τα παιδιά σας. Το bullying είναι ψυχοφθόρο τόσο για τα παιδιά όσο και για όλη την οικογένεια.
Εάν διαπιστώσετε πως το παιδί σας έχει πέσει θύμα εκφοβισμού, διατηρείστε την ψυχραιμία σας και μην μεταδώσετε περισσότερο άγχος και αναστάτωση απ΄ότι έχει. Ελέγχετε τα προσωπικά σας συναισθήματα και δείτε πως είναι οι σχέσεις στην οικογένεια σας.
Χτίζουμε σχέση εμπιστοσύνης με το παιδί μας, μαθαίνουμε να το ακούμε, να λέμε τη γνώμη μας χωρίς να κατακρίνουμε: “Μα είσαι τόσο μαμόθρεφτο, τόσο αδύναμο, τόσο μαλθακό, γιαυτό σου την πέφτουν”, άκουσα κάποτε ένα μπαμπά να λέει στο γιό του!
Δεν το προτρέπουμε στη βία ( δώστου κι εσύ ένα χαστούκι ή βρίσε τον κι εσύ, πολύ καλά έκανες που τον χτύπησες ).
Λέμε να το αναφέρει στο δάσκαλο του, αν είναι σε σχολείο ή σε κάποιον που εμπιστεύεται στο χώρο που δέχεται εκφοβισμό.
Να μιλήσει σ΄ένα φίλο του και να ζητήσει υποστήριξη.
Συνεργαζόμαστε με το σχολείο και μιλάμε με τους εκπαιδευτικούς ή τους Ειδικούς, εάν υπάρχουν βέβαια.
Πρέπει να κρατά αποδεικτικά στοιχεία αποθηκεύοντας τα.
Να μπλοκάρει τους χρήστες που το παρενοχλούν.
Να μην ανταποδίδει τον εκφοβισμό είναι πολύ επικίνδυνο γιατί τα πράγματα θα χειροτερέψουν.
Όταν το παιδί μας απειλείται με βία ή σεξουαλική παρενόχληση επικοινωνούμε με την Αστυνομία!
Το προτρέπουμε σε δραστηριότητες που το ευχαριστούν, που θα κάνει νέους φίλους και θα έχει περισσότερη υποστήριξη.
Να το ενθαρρύνετε να γράφει ημερολόγιο με τις καλές και τις κακές στιγμές της κάθε μέρας.
*Υπάρχουν συγκεκριμένες φράσεις που μπορούν να χρησιμοποιούν τα παιδιά σας, σε περιπτώσεις εκφοβισμού και έχουν αποδειχθεί πολύ αποδοτικές. Αυτές είναι:
-Σταμάτα!
-Αυτό που λες δεν είναι όμορφο, θα σε παρακαλούσα να μη μου μιλάς έτσι!
-Δε θέλω να μου μιλάς καθόλου.
-Σε παρακαλώ να φύγεις από κοντά μου.
-Δεν δέχομαι να μου μιλάς άσχημα.
*Κι αν το παιδί μου είναι εκείνο που εκφοβίζει;
Μην πανικοβάλλεστε. Μην το τιμωρήσετε αμέσως χρησιμοποιώντας ξύλο, βία, ή απειλές ( Θα πας φυλακή, θα γίνεις εγκληματίας, απατεώνας) κλπ.
Μιλήστε μαζί του, ακούστε τι θα σας πει, λέτε πως νοιώθετε και τι σκεφτόσαστε να κάνετε. Εξηγείστε του πως η συμπεριφορά του είναι ανεπίτρεπτη και πόσο σοβαρές θα είναι οι επιπτώσεις της στο παιδί-θύμα.
Τονίζουμε με αυστηρό τρόπο, ότι η συμπεριφορά του είναι λάθος, το ενθαρρύνουμε να ζητήσει συγγνώμη και πόσο υπεύθυνο πρέπει να γίνει στο εξής. Με απλά λόγια να καταλάβει τι είναι εκφοβισμός, τι πιστεύει και πως νοιώθει όταν εκφοβίζει τους άλλους.
Να το βοηθήσουμε με παραδείγματα, να είναι αλληλέγγυο με τους συμμαθητές του, έχοντας εμάς ως θετικό πρότυπο.
Επικοινωνήστε με το σχολείο και μάθετε ακριβώς τι συμβαίνει και πως εκείνοι αντιμετωπίζουν τις καταστάσεις αυτές.
Ελέγχετε καθημερινά τις δραστηριότητες του, που πηγαίνει, ποιες είναι οι παρέες του και πως περνούν την ώρα τους. Βάζουμε αυστηρά όρια και συνέπειες πριν το επαναλάβει.
*Σκεφτείτε γιατί το παιδί σας εκφοβίζει άλλα παιδιά. Μήπως γιατί γεννήθηκε ένα νέο αδελφάκι, μήπως κάποια απώλεια στην οικογένεια, ένας οδυνηρός χωρισμός, ένα δικό σας αρνητικό πρότυπο βίας, κακοποίησης λεκτικής ή σωματικής;
*Γραμμές Βοήθειας:
1056: Χαμόγελο του Παιδιού και chat 1056 μόνο για παιδιά.
Γραμμή Βοήθειας: Help-line www.gr για διαδικτυακό εκφοβισμό και ζητήματα ασφάλειας διαδικτύου. Τηλέφωνο : 2106007686 και chat.
Ε.Ψ.Υ.Π.Ε . Γραμμή Σύνδεσμος: 8018011177
Γραμμή Βοήθειας για παιδιά και εφήβους : http www.tilefoniki grammi.
Ελληνικός Κόμβος Ασφαλούς Διαδικτύου safer internet. http/www safer internet.gr
*Βιβλία που μπορείτε να διαβάσετε:
“Ο Τόνυ και ο κύριος φόβος” του Παραολυμπιονίκη Αντώνη Τσαπατάκη.
“Μίλα, μη φοβάσαι”. Τρεις ιστορίες για τη βία στα σχολεία.
“Μου έκλεψαν το όνομα μου”. Απευθύνεται σε παιδιά, εφήβους, γονείς, εκπαιδευτικούς.
DVD “Τα μπλε γυαλιά”.
*Σε μελέτη της Εταιρίας Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου και την Παιδαγωγική Σχολή ΑΠΘ αναφέρεται ότι: Το 25% των μαθητών έχει υποστεί κάποια μορφή εκφοβισμού στο σχολείο 2-3 φορές το μήνα. Ένας στους τρεις μαθητές της Β/θμιας εκπαίδευσης έχει πέσει θύμα εκφοβισμού από τους συμμαθητές του, ενώ ένας στους δύο είναι παρατηρητής.
Στοιχεία από το Πρώτο Επιστημονικό Συνέδριο του Ευρωπαϊκού Δκτύου κατά του Σχολικού Εκφοβισμού European Antibullying NetWok, EAN, αναφέρουν ότι: Η Ελλάδα κατέχει την 4/η θέση στην Ευρώπη σε περιπτώσεις Σχολικού Εκφοβισμού!
*Αγαπημένοι μου γονείς: Ας γίνουμε θετικά πρότυπα για τα παιδιά μας. Ας τα μάθουμε από νωρίς να είναι αλληλέγγυα και υποστηρικτικά προς τους συμμαθητές τους.
Ας τα αποτρέψουμε από την πλαστότητα της ψηφιακής ζωής με το δικό μας παράδειγμα.
Ας τους μειώσουμε τον συναισθηματικό πόνο που προκαλούν δικές μας συμπεριφορές. Δώστε τους Αγάπη, Ασφάλεια, Ενθάρρυνση, Παραδοχή αλλά βάλτε και κανόνες, όρια και συνέπειες.
Ας ανοίξουμε φωτεινές και καλόβολες διαδρομές στα παιδιά και στους εφήβους μας, εμπνευσμένες από αξίες, με τη δική μας υποστηρικτική παρουσία.
*Βιβλιογραφία: Ινστιτούτο Prolepsis “Νοιάζομαι για το παιδί μου”.
Γ.Πανούσης ” Ενδοσχολική βία: Χωρίς όρια και ορίζοντα”.
www.iefimerida.gr
Γιάννης Τσιάντης 2008
Live without Boullying. ΚΜΟΠ-Κέντρο Κοινωνικής Δράσης και Καινοτομίας.
Ε.Ψ.Υ.Π.Ε : Ενημερωτικό υλικό για τον Σχολικό Εκφοβισμό.
6η Μαρτίου: Παγκόσμια Ημέρα κατά του Σχολικού Εκφοβισμού.