Μένανδρος: ”Πόσο ευχάριστο πράγμα είναι να ζουν τ΄αδέλφια μονιασμένα.”
Ησίοδος: ”Να μην κάνεις τον φίλο σου ίσο με τον αδελφό σου.”
Τ΄αδέλφια όταν σμίγουνε, τριαντάφυλλα ανθισμένα. (Λαϊκή παροιμία).
”Η ζήλια αρχίζει από την κούνια του βρέφους και αν περίτεχνα ”τακτοποιήθηκε” στα παιδικά μας χρόνια, είναι πάντα έτοιμη να φανερωθεί, όταν η ζωή τολμά να μας αφαιρέσει ή να μοιράσει την αγάπη των δικών μας. Η ζήλια δημιουργείται όταν το παιδί αισθάνεται ότι κινδυνεύει το προνόμιο να ανήκει η μητέρα του μόνο σ΄αυτό”, αναφέρει ο ψυχαναλυτικός θεραπευτής Τρύφων Ζαχαριάδης. Η αδελφική σχέση έχει ορισμένα χαρακτηριστικά που την καθιστούν πολύπλοκη και ιδιαίτερη. Έλλειψη επιλογής: Δεν επιλέγουμε αν θέλουμε να έχουμε αδέλφια και δεν επιλέγουμε τα συγκεκριμένα αδέλφια. Διακρίσεις: Στα μάτια των γονιών ποτέ τα δυο τους παιδιά δεν είναι ίδια. Αυτό συμβαίνει γιατί πολλοί γονείς νιώθουν πιο κοντά το ένα παιδί πχ. λόγω ηλικίας (συχνά το μικρότερο παιδί είναι πιο ελκυστικό και χαδιάρικο) ή έχει περισσότερη ανάγκη για φροντίδα ή ακόμα και λόγω φύλου! Συγκρίσεις: Πίσω από τον ζηλοτυπικό συναισθηματικό ανταγωνισμό κρύβεται η σύγκριση. Συχνά συγκρίσεις μεταξύ των αδελφών γίνονται από το οικογενειακό ή και το ευρύτερο περιβάλλον. Όμως κι αν αυτό δεν συμβεί, τα παιδιά διαμορφώνουν την εικόνα για τον εαυτό τους κάνοντας συγκρίσεις με τ΄αδέλφια τους. Καθρέφτισμα: Τα μάτια της μητέρας είναι ο πρώτος καθρέφτης του παιδιού. Τα αδέλφια μας αποτελούν τον δεύτερο καθρέφτη της ζωής μας. Στα μάτια τους διαβάζουμε αλήθειες για μας, για το ποιοι είμαστε, πως φαινόμαστε κλπ. Ανάλογα με την ποιότητα ανταπόκρισης είναι και η ποιότητα σχέσης μάνας-παιδιού- αδελφών. Εγγενής ανταγωνισμός: Δεν έχουν σημασία τα πολλά παιγνίδια ή ο χρόνος που αφιερώνουν οι γονείς, η ουσία είναι ότι αυτό που παίρνει το ένα παιδί δεν το παίρνει το άλλο. Βέβαια αν οι γονείς είναι σε θέση να καλύψουν τις βασικές ανάγκες όλων των παιδιών τους (πράγμα δύσκολο) τότε ο ανταγωνισμός αυτός ενδέχεται να περιοριστεί.Έχει αναφερθεί ότι σε μονογονεϊκές οικογένειες, όπου οι δυνατότητες του ενός γονιού είναι περιορισμένες, ο ανταγωνισμός ανάμεσα στα αδέλφια είναι πιο σκληρός. Βέβαια υπάρχει και η αντίθετη άποψη ότι σ΄αυτές τις οικογένειες τ΄αδέλφια συσπειρώνονται και αλληλο-υποστηρίζονται! Συναισθηματική πίεση για καλή σχέση: ”Πρέπει ν΄αγαπάς τον αδελφό σου, να τον φροντίζεις, να μην τον ζηλεύεις” είναι εκφράσεις που όλοι οι γονείς έχουν πει στα παιδιά τους. Έχει παρατηρηθεί, ότι το αίσθημα της ζήλιας είναι εντονότερο σε αδέλφια του ίδιου φύλου. Εκφράσεις που έχουμε ακούσει από παιδιά που ζηλεύουν: ”Μαμά να επιστρέψεις αμέσως τον αδελφό μου από εκεί που τον αγόρασες” ”Πετάξτε το κλαψιάρικο μωρό σας στο τρένο να το πατήσει να ησυχάσουμε” ”Εγώ ζήτησα μια κούκλα και σεις μου φέρατε ένα αληθινό μωρό, δεν το θέλω, πετάξτε το στα σκουπίδια” ”Δε φτάνει που η αδελφή μου έκλεψε τη μαμά και το μπαμπά, μου έκλεψε και τα γενέθλια μου” ( έτυχε να γεννηθούν την ίδια ημερομηνία) ”Σε παρακαλώ μαμά ξαναβάλτο στην κοιλίτσα σου” ”Μακάρι να ήμουν μοναχόπαιδο”. Κάποτε ένας μπαμπάς επιστρέφοντας από ένα ταξίδι, έφερε δυο όμοιες ομπρελίτσες για τα κορίτσια του. Όταν τις κάλεσε για να πάρουν το δώρο τους, η μεγάλη κόρη είπε:- Θέλω να μου δώσεις αυτή που αγόρασες για την αδελφή μου. -Μα είναι ακριβώς οι ίδιες, απάντησε ο πατέρας.- Όχι θέλω της αδελφής μου, επέμενε κλαίγοντας! Σε κάθε τομέα της ζωής των παιδιών υπάρχουν αφορμές αντιζηλίας. Η αγάπη των γονιών, οι επιδόσεις στο σχολείο, τα δώρα, οι φίλοι, τα ενδιαφέροντα, οι πρώτοι έρωτες κ.α. Ποιο παιδί δεν ευχήθηκε να ήταν το ίδιο όμορφο, δυνατό, έξυπνο, ταλαντούχο, όπως ο αδελφός του; Σημάδια που δείχνουν πως ένα παιδί ζηλεύει: Ζήλια και μίσος αισθάνεται κάθε παιδί όταν εκθρονίζεται από το επόμενο. Γκρίνιες, μαλώματα, ξύλο, σπρωξιές, ”μπηχτές” σε καθημερινή βάση. Παλινδρόμηση σε πρότερες συμπεριφορές: Αρχίζει πάλι να θέλει την πιπίλα του, βάζει το δάκτυλο στο στόμα, ζητάει να θηλάσει ενώ είναι πια 3-4 ετών (εδώ του επιτρέπουμε να θηλάσει αλλά έχει αναφερθεί ότι νιώθει αηδία και δεν το ξαναζητά), βρέχει το κρεβάτι του, ενώ έχει κόψει προ πολλού τις πάνες. Χτυπάει κρυφά ή φανερά το αδελφάκι του. Προσπαθεί να τραβήξει την προσοχή με αρνητικό τρόπο. Γκρινιάζει, φωνάζει, κάνει επίτηδες ζημιές, δεν τρώει, δεν κοιμάται στην ώρα του ή πηγαίνει στο κρεβάτι των γονιών του, αναζητώντας αγκαλιά. Κάνει άρνηση για τον παιδικό ή για το σχολείο, ιδιαίτερα αν το νέο μέλος γεννήθηκε Αύγουστο ή Σεπτέμβριο !!! Κάθεται μόνο χωρίς να παίζει και είναι κακοδιάθετο. Κλαίει συνέχεια χωρίς εμφανή λόγο. Είναι νευρικό, επιθετικό, λέει ”κακά λόγια”. Παλιμπαιδίζει ή μπεμπεκίζει σε ανησυχητικό βαθμό. Εμφανίζει ψυχοσωματικά συμπτώματα, εμέτους, νυχτερινό τρόμο, πόνο στην κοιλίτσα, ενούρηση ή ακόμα και εγκόπρηση. (Σ΄αυτές τις περιπτώσεις θα πρέπει να ενημερωθεί ο παιδίατρος απαραίτητα). Οι γονείς πολλές φορές δεν αντιλαμβάνονται την ”κεκαλυμμένη ζήλια” των παιδιών τους. Συχνά αναφέρουν: ”Εμείς δεν έχουμε κανένα θέμα ζήλιας. Προσέχει και αγαπά πολύ το αδελφάκι του, είναι συνέχεια δίπλα στην κούνια το φιλάει και το χαϊδεύει με λατρεία”. Συμβουλεύω λοιπόν τους γονείς να προσέχουν πολύ αυτές τις ”εκρήξεις αγάπης”, πολλές φορές κρύβουν δυσάρεστες εκπλήξεις!! Πως να αντιμετωπίσουμε αυτές τις συμπεριφορές: Η ζήλια και ο ανταγωνισμός ανάμεσα στα αδέλφια θεωρούνται φυσιολογικά συναισθήματα. Δείξτε λοιπόν στο παιδί σας έμπρακτα την αγάπη και την προσοχή που αποζητά από εσάς, πλησιάστε το, μιλήστε μαζί του, κάντε το να σας εμπιστευτεί. Μην το αποπαίρνετε και σταματήστε να του λέτε όλο τα ίδια. Μην το μειώνετε, ενθαρρύνετε το να σας μιλάει. Δώστε του πρωτοβουλίες. Αν η ζήλια έχει να κάνει με το μικρό του αδελφάκι, προσέξτε τους ρόλους που θα του δώσετε. Χρειάζεται προσπάθεια για να κατανοήσει το ρόλο του μεγάλου αδελφού. Αν του λέτε να σας φέρει ή να πετάξει τη λερωμένη πάνα θα αισθανθεί ότι υπηρετεί το μωρό και θα πάρει το ρόλο της καθαρίστριας! Δώστε του το ρόλο του δασκάλου, του φίλου, του βοηθού, του ηθοποιού και δείξτε του εμπιστοσύνη σε σχέση με το μωρό. Εξηγείστε του, ότι η αγάπη σας για εκείνο είναι μοναδική και δε θα αλλάξει ποτέ. Βρείτε χρόνο να μένετε μόνοι, πηγαίνετε στις δραστηριότητες του οι δυο σας και όχι πάντα όλοι μαζί. Διαβάστε του παραμύθια πριν κοιμηθεί, μιλήστε για την ημέρα του, για τους φίλους του. Αν παρατηρήσετε ότι ζηλεύει κάποιον συμμαθητή του ενισχύσετε την αυτοπεποίθηση του, τονίστε τα προτερήματα του και εξηγείστε του ότι μπορεί να τα καταφέρει και το ίδιο μια χαρά. Όταν τ΄αδέλφια μεγαλώνουν: Σύμφωνα με την ψυχαναλυτική άποψη ”Η ζήλια συχνά προδίδει το παιδί που ψάχνει μια ευκαιρία να βγει, ξύνοντας παλιές πληγές.” Η ζήλια είναι ένα συναίσθημα που κυριεύει μικρούς και μεγάλους. Ποιος ενήλικας δε ζήλεψε κρυφά ή φανερά την ευτυχισμένη οικογένεια του αδελφού του, την κοινωνική καταξίωση, την οικονομική άνεση και την ανέμελη ζωή του; Ο χρόνος που περνάει μας αλλάζει. Οι σχέσεις με τ΄αδέλφια μας διαφοροποιούνται προς το καλύτερο ή και προς το χειρότερο. Μεταξύ των αδελφών τα πράγματα πολύ συχνά δεν είναι μέλι -γάλα. Η μεγάλη διαφορά ηλικίας (το πρώτο παιδί παίρνει ρόλο πατέρα ή μητέρας ή ρόλο φροντιστή, γεγονός που δεν το αφήνει να ζήσει την παιδικότητα του). Η σειρά γέννησης ( το πρωτότοκο νιώθει εκθρονισμένο, το δευτερότοκο πιεσμένο σαν το τυράκι στο τοστ και το τρίτο παραγκωνισμένο από το τέταρτο που συνήθως είναι το παραχαϊδεμένο στερνοπούλι! Η απόσταση, η δυσκολία επικοινωνίας, η αντιπαλότητα, τα νέα μέλη που ήλθαν στην οικογένεια (νύφες- γαμπροί) είναι συχνά αιτίες αποξένωσης, πάθους ακόμα και μίσους. Τι συμβαίνει όμως, όταν ο ανταγωνισμός και η ζήλια θεριεύουν ή επανέρχονται στην ενήλικη πλέον ζωή; Έχει αποδειχθεί ότι η εχθρότητα μεταξύ των μεγάλων πλέον αδελφών προέρχεται από τις αντιζηλίες της παιδικής ηλικίας που δεν ξεπεράστηκαν ή κρύφτηκαν επιμελώς. Ο θυμωμένος ενήλικας είναι το παιδί που πληγωνόταν, κακοποιούνταν λεκτικά ή σωματικά που τον μείωναν συστηματικά οι γονείς του, που καμάρωναν για τον ταλαντούχο αδελφό ή ήταν αφοσιωμένοι στην ευαίσθητη και ασθενική αδελφή του. Εκείνος ήταν το ”μαύρο πρόβατο” πάντα. Στο υποσυνείδητό του έχει γραφτεί ότι η σημερινή συμπεριφορά του αδελφού του είναι συνέχεια της παλιάς κατάστασης που τον έκανε να μειονεκτεί! Εδώ πρέπει να υπάρξει ένα ”ξεκαθάρισμα” που θα ξεδιαλύνει παλιές παρεξηγήσεις, θα ισορροπήσει τη σχέση ώστε να έλθουν πιο κοντά τ΄αδέλφια. Η σχέση με τ΄αδέλφια μας είναι μια σχέση που δεν ξεριζώνεται. Μπορούμε να αποφασίσουμε να ζήσουμε μακριά από τ΄αδέλφια μας ή και χωρίς αυτά. Είναι όμως πάρα πολύ δύσκολο, αδύνατο σχεδόν, να μην αναζητάμε έστω και υποσυνείδητα στα όνειρα μας τη σχέση αυτή. Την αδελφική αγάπη την ενισχύουν τα κοινά βιώματα και οι μνήμες. Τα αδέλφια είναι συνήθως παρά τις αντιζηλίες και τη ”φαγωμάρα” οι πρώτοι μας σύμμαχοι απέναντι στους μεγάλους, στους ξένους και στους κακούς. Εκτός από τους γονείς που κάποια μέρα θα φύγουν, κοντά μας θα είναι τ΄αδέλφια μας. Θεωρώ χρήσιμο να σας παραθέσω ένα υποθετικό διάλογο μεταξύ μητέρας και παιδιού για περισσότερη κατανόηση του θέματος μας και με τη βεβαιότητα ότι κανένα παιδί δε γεννήθηκε ”ζηλιάρικο”. Μητέρα: ”Ποιος ο λόγος που χτυπάς την αδελφή σου; Συνέχεια την μαλώνεις και της παίρνεις τα παιγνίδια της. Γιατί δεν παίζεις μαζί της; Αν δεν αγαπάς την αδελφή σου δε θα σε αγαπάμε εγώ και ο μπαμπάς σου. Δεν ξέρω τι θα κάνω με σένα. Θα το πω στον μπαμπά σου για να σου στερήσουμε κάποια προνόμια μήπως και διορθωθείς. Αν δε της ζητήσεις αμέσως συγγνώμη που τη χτύπησες στο κεφάλι δε θα φας παγωτό για μια βδομάδα”. Αν το παιδί μπορούσε να πει στη μαμά του ποιος είναι ο λόγος που συμπεριφέρεται έτσι, θα έλεγε: ”Μαμά μου, από τότε που φέρατε στο σπίτι μας αυτό το παιδάκι, εγώ ζητώ την αγάπη σου και τα φιλιά σου. Με παίρνεις αγκαλιά μόνο αν σου το ζητήσω. Κλαίω και μου λες να σταματήσω γιατί θα ξυπνήσω το μωρό. Θυμώνω και με τιμωρείς. Δε μου λες σ αγαπώ. Νομίζεις ότι θα εκμεταλλευτώ την αγάπη σου. Είμαι ο μεγάλος σου γιος αλλά η μικρή έχει πάντα δίκιο γιατί είναι μικρή. Με προκαλεί συνέχεια και εγώ αντιδρώ. Μου χαλάει τις κατασκευές μου, με κλωτσάει, με χτυπάει κι όταν κι εγώ τη χτυπώ κλαίει και εσύ τιμωρείς μόνο εμένα που είμαι μεγαλύτερος. Αυτό δεν είναι δίκαιο όμως, να παίρνεις πάντα το μέρος της. Χτυπώ την αδελφή μου για να πονέσει όπως πονώ κι εγώ. Μερικές φορές την αφήνω να με χτυπά για να δέρνεις κι εκείνη. Όταν με τιμωρείς πονάει η καρδιά μου. Ήθελα να ήξερα, όταν μου φωνάζεις και με κατακρίνεις, είσαι χαρούμενη; Με εξουσιάζεις γιατί είσαι ψηλότερη, δυνατότερη και μεγαλύτερη από μένα. Όταν μεγαλώσω θα σου αρέσει, αν δε με υπακούς, να σε χτυπώ και να σου φωνάζω κι εγώ; Την αδελφή μου δε θα τη ζήλευα αν εσύ κι ο μπαμπάς δε μου δημιουργούσατε αυτό το συναίσθημα. Πες μου για ποιο λόγο είσαι τόσο αυστηρή και άδικη μαζί μου”; Μητέρα: ”Για να γίνεις σωστός άνθρωπος, καλός μαθητής και να μεγαλώσεις κι εσύ σωστά τα παιδιά σου αργότερα. Έτσι με μεγάλωσε κι εμένα η μαμά μου γιαυτό έγινα σωστός άνθρωπος!! Νομίζεις ότι δε σε αγαπάω; Αν δε σε αγαπούσα θα σε πήγαινα κάθε μέρα σε δραστηριότητες, θα σε πήγαινα σε παιδότοπους και στα γενέθλια των φίλων σου; Αν δε σε πιέζω στα μαθήματα δε θα μάθεις τίποτα στη ζωή σου. Απορώ, δε ντρέπεσαι να πηγαίνεις άγραφτος κι αδιάβαστος στο σχολείο, θα σε κοροϊδεύουν όλοι. Εγώ και ο μπαμπάς σου δουλεύουμε σαν σκλάβοι για να περνάτε εσείς καλά”… Ας προσπαθήσουμε λοιπόν να ξεριζώσουμε από τη δική μας ζωή και των παιδιών μας το αγκάθι της ζήλιας που μόνο πόνο και αρνητικές σκέψεις προκαλεί.