Κοινωνικός Λειτουργός : Ο παραμελημένος τεχνίτης των ανθρώπινων σχέσεων.

Ο λιγόλογος όρκος του Κ.Λ κρύβει δύναμη και μεγαλείο: “Εις το όνομα του Θεού του ζώντος, ορκίζομαι να τάξω τον εαυτό μου εις την υπηρεσία των συνανθρώπων μου και της κοινωνίας.  Να σέβομαι και να παραδέχομαι τον άλλο άνθρωπο όπως είναι, να βοηθώ τον άνθρωπο να αξιοποιεί τις δυνάμεις του για να καταστεί άτομο κοινωνικώς υπεύθυνο, χρήσιμο για τον εαυτό του και για το σύνολο. Ο Θεός βοηθός μου.”  Η Κοινωνική εργασία ως εφαρμοσμένη επιστήμη στοχεύει στην απάμβλυνση των κοινωνικών αντιθέσεων, στην άρση των κοινωνικών συγκρούσεων για τη διατήρηση ή την αποκατάσταση της κοινωνικής ειρήνης. Η Κοινωνική Εργασία αλλάζει, εξελίσσεται και προσαρμόζεται συνεχώς.  “Κοινωνική Πολιτική δεν κάνεις όταν δίνεις στους φτωχούς αλλά όταν φροντίζεις να μην υπάρχουν φτωχοί”.                Η Κοινωνική Εργασία βοηθά στην έκφραση καλής κοινωνικής συμπεριφοράς, συγκαλύπτει αντιφάσεις, επιφορτίζεται να παίξει τον ρόλο των τύψεων μιας εκμεταλλευτικής, άδικης κοινωνίας. Διαχειρίζεται τα κοινωνικά προβλήματα. Φροντίζει με παραδειγματική συμπεριφορά να συμμορφώνει τους εν δυνάμει εξυπηρετούμενους. Εντοπίζει τα προβλήματα και τα απομονώνει από την κοινωνία. Η Κοινωνική Εργασία πρέπει όμως να αυτοπροσδιοριστεί, αρκεί να το θέλει. Σωστή δικτύωση υπηρεσιών, δίκτυο κοινωνικής προστασίας, συμπληρωματικότητα, συνέργεια, κοινωνική ενσωμάτωση, ανάπτυξη, συνοχή, οικονομία. Η τοπική κοινωνία να αντιμετωπίζει εξατομικευμένα τα προβλήματα των πολιτών με έμφαση στην πρόληψη, όχι αποσπασματικές λύσεις. Μεθοδευμένη συμπεριφορά του Κοινωνικού Λειτουργού, ο οποίος θα αναλαμβάνει με συνέπεια τις ευθύνες του για μια κοινωνία αλληλεγγύης. Ο Κ.Λ  συντονίζει την επικοινωνία των κατοίκων  και των φορέων για κοινή δράση, για συλλογικότητα στη λήψη αποφάσεων.  Με την ομάδα του, ο Κ.Λ θα πρέπει να σχεδιάζει και να εφαρμόζει  πρωτοποριακά προγράμματα κοινωνικής πολιτικής σε τοπικό επίπεδο. 1. Φροντίδα ευάλωτων ατόμων, ΑΜΕΑ, στην οικογένεια τους ή σε δομές Ημερήσιας Φροντίδας. 2. Κοινωνική Προστασία σε μοναχικά άτομα. 3. Αποϊδρυματοποίηση, τα άτομα να ενταχθούν στις οικογένειες τους και στην παραγωγή και όχι στην παθητική υποστήριξη της κρατικής πρόνοιας.  4. Φροντίδα για τις Μονογονεϊκές Οικογένειες της κοινότητας, με ενεργητική ενδυνάμωση και όχι μόνο με την απρόσωπη λήψη πενιχρών επιδομάτων. 5. Τοποθέτηση ψυχιατρικών περιστατικών της κοινότητας σε ανάδοχες, πιθανόν συγγενικές οικογένειες με χορήγηση επαρκών επιδομάτων και άλλων κινήτρων. Σφαιρική αντιμετώπιση με: Έρευνα, μελέτη συνοικίας με έμφαση στα μοναχικά άτομα, συντονισμός φορέων, πηγών, με εμπλοκή της τοπικής αυτοδιοίκησης και φορέων: Σχολεία – Εκκλησία – κοινότητα). Ενίσχυση του Κοινοτικού και Κοινωνικού ιστού. Θα διεξάγει συστηματική αναπτυξιακή έρευνα για τις ανάγκες των κατοίκων με αξιοποίηση της κοινωνικής γνώσης. Κοινωνική Εργασία ασκούν το κράτος, η εκκλησία και οι ιδιωτικοί φορείς. Ο Κ.Λ. θα πρέπει να επιδιώξει να επέλθουν αλλαγές στο  Νομοθετικό Σύστημα προκειμένου να επέλθει αλλαγή στη Κοινωνική Δικαιοσύνη – Διανεμητική Δικαιοσύνη. Πριν πολλά χρόνια ο τότε υπουργός Υγείας και Πρόνοιας Γ. Σούρλας είχε πει: Το 30% του Ελληνικού πληθυσμού με την απογραφή, θα εμφανιστεί ως “άτομα με ειδικές ανάγκες”. Ο ρόλος του Κ.Λ. είναι αμφισβητήσιμος και μη αντιληπτός. Έχει καταλήξει ο Κ.Λ. να γίνεται εκτιμητής αναγκών σε ακραία φαινόμενα (πλημμύρες – σεισμοί – πυρκαϊές ). Μέριμνα και έλεγχος αλληλοσυγκρούονται όμως. Ο Κ.Λ πρέπει να διαθέτει “Κύρος”. Κύρος όμως δε σημαίνει κυριαρχία ή εσκεμμένη επιβολή ή αυστηρή κριτική αλλά έχει την έννοια των ειδικών γνώσεων, των δικαιωμάτων και των δυνάμεων που πηγάζουν από το ρόλο του. Τα προβλήματα που χτυπούν κάθε μέρα την πόρτα των Κ.Λ. δεν έχουν πάντα, απόλυτα συγκεκριμένη μορφή. Πρέπει να βρίσκονται σε διαρκή επαγρύπνηση, αποβάλλοντας τις όποιες προκαταλήψεις ή αναστολές για να είναι σε θέση να ακούσουν με ανοιχτό μυαλό όποιον θελήσει να ζητήσει τη βοήθεια τους. Οι Κ.Λ. πρέπει να είναι καλά εκπαιδευμένοι στην αντιμετώπιση  και διαχείριση κρίσεων. Η εποπτεία έπρεπε να είναι υποχρεωτική στους Κ.Λ. καθώς επιτρέπει να παρακολουθεί τη συμβουλευτική σχέση τους με τους πελάτες, αλλά και να εντοπίζει αδυναμίες στην προσωπική τους ανάπτυξη. Ο κάθε Κ.Λ. πρέπει να επιλέγει τον επόπτη του (συνήθως ένα συνάδελφο που θα έχει το αναγκαίο επαγγελματικό υπόβαθρο, εμπειρία, γνώσεις  αλλά και ικανότητα επικοινωνίας). Προσωπικά προτείνω τη Συμβουλευτική Εποπτεία από ισότιμο συνάδελφό μου με τη μορφή εποικοδομητικού διαλόγου και ανταλλαγής απόψεων. Βέβαια σ΄αυτό τον τύπο εποπτείας, ο ρόλος του επόπτη  είναι να ελέγχει τις εφαρμογές της δεοντολογίας στη θεραπευτική εργασία και με μορφή διαλόγου να βελτιώνεται και να επεκτείνεται η Κοινωνική Εργασία μας. Δυστυχώς στην Ελλάδα δεν υπάρχει ακόμα επαγγελματική κατοχύρωση του Συμβουλευτικού Επόπτη όπως αυτή του Εκπαιδευτικού Επόπτη. Η Κοινωνική Εργασία θα πρέπει να εξελίσσεται διαρκώς μέσα από Συνέδρια, Εργαστήρια Ομάδων για ανταλλαγή απόψεων σχετικά με θεμελιώδη ζητήματα που ανακύπτουν συχνά στις μεθόδους της Κ. Εργασίας στις προκλήσεις της σημερινής πραγματικότητας. Μεταπτυχιακά Προγράμματα Εκπαίδευσης των νέων Κ.Λ αλλά και Ενημέρωσης της κοινωνίας για το επάγγελμά μας. (Θυμάμαι κάποτε που με ρώτησαν: Είστε δηλαδή κάτι σαν νοσοκόμα)?  Οι Κ.Λ. θέλουν να δώσουν δύναμη στους αποδυναμωμένους, να κινητοποιήσουν τα κοινωνικά δίχτυα, να ενεργοποιήσουν τα άτομα ώστε με μεθοδευμένες τεχνικές να βγουν από την κρίση. Κάθε άτομο διαφέρει σε σχέση με τα μέρη της διαδικασίας που χρειάζεται και επιθυμεί. Οι προβληματικές καταστάσεις προκαλούνται μέσω των αλληλεπιδράσεων. Τα προβλήματα μπορεί να είναι ενδοπροσωπικά ή διαπροσωπικά. Δημιουργούνται λόγω της ύπαρξης μας μέσα σε συστήματα και περιβάλλοντα οικογενειακά, επαγγελματικά, κοινωνικά.  Από αυτή την άποψη τα προβλήματα θεωρούνται ότι αποτελούν αντίδραση στη ζωή και όχι ότι οφείλονται σε κάποια παθολογία. Υπάρχει έλλειψη ικανοτήτων στη λύση προβλημάτων. Έλλειψη αυτοπεποίθησης, εμπειριών ή δεξιοτήτων για τη διερεύνηση των ευκαιριών, για τη θέσπιση ρεαλιστικών στόχων και για την ανάπτυξη και εφαρμογή σχεδίων δράσης. Επίσης ανεπάρκεια δεξιοτήτων προσωπικών και κοινωνικών αλλά και δεξιοτήτων ζωής.  Ανικανότητα του ατόμου να εκμεταλλευτεί τις ευκαιρίες και τα μέσα που έχει στη διάθεση του. Οι εμπειρίες μπορεί να προκαλέσουν σκέψεις, συναισθήματα και συμπεριφορές που έχουν σαν αποτέλεσμα να κάνουν τον πελάτη να νιώσει περιορισμένος, απογοητευμένος, ένοχος, χωρίς κίνητρα ή χωρίς διεκδικήσεις. Ο Κ.Λ  πρέπει να είναι ικανός  να εντοπίζει που βρίσκεται και που θα ήθελε να πάει ο πελάτης, χωρίς προκαταλήψεις για το που “θα έπρεπε” να βρίσκεται στο πλαίσιο της διαδικασίας αλλαγής. ”Είναι όμως μάταιο να βοηθούμε τους ανθρώπους όταν δεν αλλάζουμε τις κοινωνικές συνθήκες που τους οδήγησαν στην αποδυνάμωση” αναφέρει ο Ιατρίδης. Το έργο του Κ.Λ δε φαίνεται και αργεί να αποδώσει καρπούς. Είναι οι παραμελημένοι επαγγελματίες που η ”πελατεία” τους τελεί υπό εξάρτηση. ”Κυματοθραύστης  της ανθρώπινης απελπισίας” είναι ο Κ.Λ, ο οποίος κάνει εξατομικευμένη προσέγγιση και εντοπίζει το Κοινωνικό Έλλειμμα, ενώ κατοχυρώνει το απόρρητο.  Ο Κ.Λ  είναι άνθρωπος με συναισθήματα, αδυναμίες, προσωπικές εμπειρίες και βιώματα.  Έχει κάθε δικαίωμα, κι είναι φυσιολογικό να διακατέχεται από αρνητικά συναισθήματα τα οποία όμως γνωρίζει και ελέγχει μέσα από την αυτογνωσία και τον αυτοέλεγχο. Η θέρμη, η δεκτικότητα, η παραδοχή, η αντικειμενικότητα, η ικανότητα και η θέληση του να βοηθήσει, η κατοχή της ειδικότητας και του διαπιστευμένου ρόλου, είναι τα κύρια συστατικά της επαγγελματικής λειτουργίας του. Οι Κοινωνικοί Λειτουργοί έχουν υποχρέωση να αναλαμβάνουν δράση κατά των συνθηκών που οδηγούν στην ανισότητα, στην κοινωνική αδικία και καταπίεση.  Η δουλειά του Κ.Λ πρέπει να πάψει να είναι αγαθή προαίρεση και να γίνει ουσιαστική και πολυδιάστατη προσφορά. Θεωρώ και επιμένω σ΄αυτό, ότι υπάρχει μεγάλη ανάγκη στήριξης των Κ.Λ. που ασχολούνται στα Ιδρύματα Παιδικής Προστασίας. Διαρκής επιμόρφωση, εποπτεία, ανατροφοδότηση, επικοινωνία με ειδικούς ψυχικής υγείας, ειδικά μπόνους,  άδειες Ειδικού Σκοπού, πέραν της κανονικής. Ο Κ.Λ. πρέπει να διαθέτει αγάπη και δημιουργικό ενδιαφέρον για τους ανθρώπους, σαν άτομα και σαν σύνολο.  Πρέπει να αναλαμβάνει την κοινωνική ευθύνη ακόμη και στις πιο στοιχειώδεις της μορφές. “Να κάνεις τη δουλειά σου με αίσθημα ευθύνης απέναντι σε όσους η δουλειά σου επηρεάζει, είτε διδάσκεις σε σχολείο, είτε χτίζεις πολυκατοικία, είτε κυβερνάς αεροπλάνο,είτε καράβι”. Οι άνθρωποι έρχονται στο γραφείο μας για αν αλλάξουν κάτι στη ζωή τους, είτε αυτό αφορά  στο να πάρουν μια απόφαση για το μέλλον, είτε να  επιλύσουν οδυνηρά συναισθήματα του παρελθόντος. Αυτοί οι άνθρωποι είναι συχνά ευάλωτοι και σχεδόν πάντα βιώνουν ένα είδος ενόχλησης στην πρώτη επικοινωνία μας. Πιστεύουν ότι ο Κ.Λ, είναι κάτι σαν μάγος που ξέρει να λύνει κάθε πρόβλημα και να εξομαλύνει σχέσεις μπερδεμένες και συγκρουόμενες. Η εμπιστοσύνη αναπτύσσεται με τον χρόνο και τότε μοιράζονται μαζί μας πολύ προσωπικά τους βιώματα και κρυμμένα για χρόνια μυστικά. Βιώνουμε μαζί τους καταστάσεις πρωτόγνωρες που δεν θα μαθαίναμε ποτέ αν κάναμε μια άλλη δουλειά. Έχω συναντήσει ανθρώπους σε δύσκολες στιγμές, που ξέρουν όμως να τα βγάζουν πέρα με κακοποιητικούς συντρόφους, δύσκολους γονείς και παραβατικά παιδιά, να ανταπεξέρχονται στις τρομερές συγκυρίες της ζωής, να βρίσκουν κουράγιο, να αποκτούν σοφία και να μοιράζονται τον πόνο και την υλική αλλά και συναισθηματική ανέχεια. Μοιράζονταν μαζί μου κωμωδίες και τραγωδίες του φθαρμένου βίου τους.  Τα κομμάτια της ζωής τους που μας εμπιστεύονται είναι γεμάτα πόνο, όμως πρέπει να αισθανόμαστε τυχεροί που τόσοι άνθρωποι μας εμπιστεύονται. Οι άνθρωποι με τόσο πόνο είναι απρόβλεπτοι και μας εκπλήσσουν με τις ενέργειες τους. Πρέπει να διασχίζουμε με ευγένεια τις ζωές των άλλων, δεν είναι όλες οι πληγές τους ορατές. Χρειάζονται σεβασμό, κατανόηση, ανοιχτή σκέψη και κουράγιο για να αντέξουμε τα ερωτηματικά τους, ώσπου να βρουν μόνοι τους τις δικές τους απαντήσεις. Δεν είναι εύκολο να είσαι πρόσφυγας, μετανάστης, χρήστης ουσιών, εγκαταλειμμένος, σοβαρά ασθενής και άστεγος! Βιώνουν καταστάσεις που εμείς δεν έχουμε ζήσει και ποτέ ίσως δε θα ζήσουμε.  Οι απόψεις  μας είναι σημαντικές γι΄αυτούς και πρέπει να έχουμε μέθοδο και γνώσεις για να επηρεάσουμε τη ζωή τους θετικά ( ο τρόπος που ακολουθώ για να λύσω ένα πρόβλημα είναι μέθοδος) ας μην το ξεχνάμε! Ας μη μας κυριεύσει η έπαρση του σωτήρα και του ειδήμονα. Οι Κ.Λ, είχα αναφέρει πολλές φορές σε συνέδρια αλλά και στους φοιτητές του ΤμήματοςΚοινωνικής Εργασίας του τότε ΤΕΙ Ηρακλείου, δεν είναι “γενικών καθηκόντων” “ούτε παντός καιρού”. Απαιτείται εξειδίκευση και πιστοποίηση των Κ.Λ στο χώρο της Παιδικής Προστασίας, ως εκπαιδευτών γονέων σε θέματα Αναδοχής και υιοθεσίας. Εξειδικευμένα επιμορφωτικά προγράμματα για Κοινωνική Έρευνα- εκτίμηση και επεξεργασία των στοιχείων των υποψηφίων γονέων. Χρειάζεται να δημιουργηθεί τμήμα εξειδίκευσης κατόπιν εξετάσεων για τους Κ.Λ που θα ασχολούνται με τον κλάδο της Αναδοχής και Υιοθεσίας. Θεωρώ ότι η ανάληψη της διεκπεραίωσης μιας πράξης Υιοθεσίας είναι η πεμπτουσία της Κοινωνικής Εργασίας, πρόκειται για την ζωή ενός παιδιού που εσύ αναλαμβάνεις την ευθύνη της σωστής ή λάθος επιλογής των γονέων του. Εκπόνηση σοβαρών επιστημονικών σχεδιασμών και στρατηγικών για την προστασία των παιδιών και των ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού. Ειδικά στην εποχή μας με την αυξημένη κινητικότητα των πληθυσμών (μετανάστευση, πρόσφυγες, ρατσισμός και βία) έχει δημιουργηθεί η ανάγκη για μεγαλύτερη και σωστότερη επικοινωνία σε ένα φάσμα πολιτισμών, εθνικοτήτων και φυλών. Οι Κ. Λ. είναι εκπαιδευμένοι σ΄αυτό το αντικείμενο, έχουν επίγνωση του διαπολιτισμικού παράγοντα?  Πως θα οργανώσουν την Κοινοτική Εργασία?  Πως θα αναγνωρίσουν τη δική τους πολιτιστική ταυτότητα, τις προκαταλήψεις και τα στερεότυπα που απορρέουν από πολιτιστικές ή ιδεολογικές διαφορές?  Χρειάζεται εξειδίκευση σε κάθε τομέα και μόνο έτσι θα είναι επιστήμονες με κύρος και αναγνώριση. Χρειάζεται θεωρητική  γνώση αλλά και μεγάλη εμπειρία για να πείσεις τους άλλους να γνωρίσουν τον εαυτό τους και να αξιοποιήσουν τις δυνατότητές τους. Ο άνθρωπος χρειάζεται να πάρει αγάπη για να ξεφύγει από τον φόβο, ν΄αναγνωρίσει τη δύναμή του και την ωραιότητα που κρύβει μέσα του, για να μπορέσει να σταθεί στα πόδια του και να σχεδιάσει ξανά τη ζωή του. Το ενδιαφέρον του Κ.Λ για τα άτομα, αποδεικνύει ότι αξίζουν και αυτό βοηθά στον αυτοσεβασμό και στην αυτοεκτίμηση τους. Τα συναισθήματα είναι για τους Κοινωνικούς Λειτουργούς, ότι οι αριθμοί για τους μαθηματικούς, ένα σφυρί για ένα οικοδόμο ή ένας κινητήρας για ένα μηχανικό. Νοημοσύνη ανώτερη από τη μέση, γρήγορη σκέψη, αντίληψη και διορατικότητα. Σωστή κρίση,  ψυχική υγεία, αυτοπειθαρχία, επιμονή και συστηματικότητα στη δουλειά του.  Ώριμος, κοινωνικά προσαρμοσμένος, ηθικός κώδικας ζωής, ελεύθερος προκαταλήψεων με ζήλο για τα δικαιώματα των ανθρώπων, ικανός να δεχτεί απογοητεύσεις και να τις αντιμετωπίσει. Ώριμος να αναλάβει τις ευθύνες των πράξεων και αποφάσεων του, με φαντασία και εφευρετικότητα, έτοιμος να παραδεχθεί τα όρια της παρουσίας του στη ζωή των “πελατών” (ποτέ δεν μου άρεσε αυτός ο όρος)  αφήνοντας χώρο ελεύθερης δράσης και ανάπτυξης. Έτσι ο κοινωνικοπολιτικός αγώνας είναι απαραίτητο κομμάτι της Κοινωνικής Εργασίας με σκοπό να εξαλείψει ή τελικά να μειώσει τις βασικές αιτίες που ενισχύουν οποιασδήποτε μορφής βία.  Οι Κ.Λ να είναι εξοικειωμένοι με τις ποικίλες αντιδράσεις που προκαλεί κάθε προσπάθεια για αλλαγή στο ατομικό ή στο κοινωνικό επίπεδο. Επιθετικότητα, βία, αδράνεια, απάθεια, συσκότιση της αλήθειας, υπεκφυγές, ρήξη της συνεργασίας, είναι καταστάσεις τις οποίες οι Κ.Λ  πρέπει να είναι προετοιμασμένοι να αντιμετωπίσουν λόγω της φύσεως του επαγγέλματός τους. Πρέπει να έχουν εκτός από τις ανάλογες γνώσεις για το αντικείμενο, πολλή αγωνιστικότητα και αφοσίωση στο καθήκον της αφύπνισης συνειδήσεων, έργο δύσκολο αλλά και γοητευτικό. Το πρόβλημα της επικοινωνίας είναι το μεγαλύτερο στον άνθρωπο. Έγινε πίστη, ότι κανείς δεν μπορούσε να καταλάβει την κακουχία και τη στέρηση των φτωχών, αν δεν ζούσε ο ίδιος μέσα στην Κοινότητα τους και αν δεν είχε μια πρόσωπο με πρόσωπο επαφή με τους ανθρώπους και τις συνθήκες ζωής τους.( wilson και Ryland). Ακούμε συχνά ”Αυτοί οι άνθρωποι δε μπορούν να με καταλάβουν”. Η προσέγγιση αρχίζει πάντα με την γνωριμία μας (εγώ είμαι ..) εφόσον ο εξυπηρετούμενος δεν γνωρίζει και προχωρούμε από τα γνωστά στα άγνωστα. Να είμαστε μόνοι, ο άνθρωπος και εγώ. Η ιστορία του είναι προσωπική, μοναδική, εμπιστευτική. Ο άνθρωπος που κάθεται απέναντι μας έχει τις δικές του ικανότητες που πρέπει να αναπτύξει για να ισχυροποιήσει το Εγώ του, τα άτομα που προσέρχονται στις υπηρεσίες μας κατά κανόνα έχουν άγχος και καχυποψία, ενώ το Εγώ τους έχει ακινητοποιηθεί. Εμείς έχουμε τις γνώσεις, τις μεθόδους, τις ικανότητες, το ζεστό πλησίασμα. Η καθηγήτρια μου στην Σχολή Κοινωνικής Εργασίας της ΕΠΑΑ, καταξιωμένη επιστήμων και άνθρωπος, Ρένα Λαλώτη, μας υπενθύμιζε συχνά: “Ένα άγγιγμα στον ώμο του ανθρώπου σε κρίση, είναι αρκετό για να σας εμπιστευτεί. Λίγα λόγια ενθάρρυνσης, μπορούν να βοηθήσουν έναν άνθρωπο περισσότερο απ΄όσο νομίζετε”. Πρέπει να αναλύσουμε μαζί τα γεγονότα και να τους προσδώσουμε την πραγματική τους υπόσταση. Καθήκον μας είναι να καθορίσουμε με τον σωστότερο τρόπο την  αντιμετώπιση του προβλήματος. Προχωρούμε στην κοινωνική διάγνωση αφού εκτιμήσουμε προσεκτικά όλα τα στοιχεία που συλλέξαμε, ενεργοποιώντας τη διαγνωστική σκέψη που θα μας οδηγήσει στο βαθύτερο νόημα των στοιχείων του ατόμου. Εξετάζουμε το πρόβλημα από σύνθετες οπτικές γωνίες, αξιολογούμε τους παράγοντες που θα παίξουν ρόλο στην επιτυχία ή στην αποτυχία, όπως π.χ το περιβάλλον (φιλικό ή συγγενικό). Τι βασανίζει τον άνθρωπο αυτό, ποιο είναι το πρόβλημα του ( δεν είναι τόσο εύκολο να το εντοπίσουμε). Γιατί έρχεται για βοήθεια τώρα, γιατί όχι χθες ή τον προηγούμενο μήνα, τι να άλλαξε άραγε; Απαραίτητη η αξιολόγηση του τι αναφέρει π.χ “καλύτερα να πέθαινα” μας λέει, ή “μόνον αν πεθάνει θα ησυχάσω απ΄αυτόν” μου είπε κάποτε μια κακοποιημένη γυναίκα για τον άνδρα της. Μετά από συστηματική δουλειά μαζί της, μου έδειξε το όπλο που είχε κρυμμένο για να τον δολοφονήσει! Πόσες αυτοκτονίες θα είχαν αποφευχθεί αν ένας ειδικός άκουγε νωρίτερα το “καλύτερα να πέθαινα”. Στην γνωσιακή σύγχυση, στην απελπισία, στην κατάρρευση προσφέρουμε ελπίδα και εφησυχασμό. Διαχωρίζουμε το τώρα από το αύριο με απλά λόγια ώστε να προσανατολιστεί ο εξυπηρετούμενος και να ενεργοποιηθεί. Αργότερα ίσως χρειαστεί να επικοινωνήσουμε με συγγενείς και φίλους του. Αντιμετωπίζουμε την κρίση στο άτομο με ενσυναίσθηση και περίσκεψη. Υπάρχει μια ισορροπία στη ζωή μου (έχω γονείς- εργάζομαι- έχω παιδιά- έχω υγεία) και ξαφνικά χάνεται ένα ή όλα τα παραπάνω και επέρχεται το ψυχολογικό ή σωματικό τράνταγμα στη ζωή μου, βιώνω την κρίση, αποδιοργανώνομαι.  Κρίση εμφανίζεται στην απώλεια δικού μας ανθρώπου αλλά κρίση υπάρχει και σε μια απλή μετακόμιση! Η κρίση μπορεί να οφείλεται σε αναπτυξιακές αφορμές (γέννηση-νηπιακή-παιδική- εφηβική) ή σε εξωγενή γεγονότα ( θάνατος- απώλεια εργασίας- διαζύγιο) κλπ. Η κρίση είναι υποκειμενική, όπως την βλέπει ο καθένας. Η κρίση μπορεί να έχει τραγικές συνέπειες αν δεν αντιμετωπιστεί κατάλληλα από ένα Ειδικό. Οι Κ.Λ εργάζονταν και εξακολουθούν να εργάζονται σε απαράδεκτους χώρους και υποδομές χωρίς υποστήριξη και μέσα. Θυμάμαι πάντα τα στενά, άβολα και πολλές φορές σκοτεινά γραφεία των Κ.Λ, όπου μαζί τρεις και τέσσερις στον ίδιο χώρο, προσπαθούσαν να εκμαιεύσουν μυστικά, ν΄ακούσουν λυγμούς και να θεραπεύσουν ανοιχτές πληγές!! Θυμάμαι το πρώτο μου γραφείο στον Εθνικό Οργανισμό Πρόνοιας, στην οδό Υπατίας 5, στην πλατεία Μητροπόλεως στην Αθήνα, όπου σ΄ένα χώρο-κλουβί δεν είχαμε κάθισμα για τους ανθρώπους. Έπαιρνα συνέντευξη ακουμπώντας πάνω στο γραφείο, προσφέροντας το κάθισμά μου στον “πελάτη” για να μη στέκεται όρθιος, σαν απολογούμενος.  Νοσταλγώ όμως  εκείνα τα χρόνια, γιατί είχα την ανεμπόδιστη γάργαρη ροή των υδάτων της πρώτης νιότης και τη χαρά της αστείρευτης προσφοράς. Θυμάμαι το γραφείο μου στο ΚΕΦΟ Δειλινών που μας παραχώρησε ο Πολιτιστικός Σύλλογος, ένα υπόγειο χώρο, σκοτεινό και παγωμένο, χωρίς θέρμανση, με εξωτερική τουαλέτα ανοιχτή στο κοινό!! Με μεγάλες προσπάθειες τον κατέστησα λειτουργικό γιατί νοιαζόμουν περισσότερο για την εικόνα ενός Γραφείου Πρόνοιας,  παρά για τη δική μου άνεση! Μέσα από ένα άγγιγμα δίνεται η δυνατότητα μεγαλύτερης επικοινωνίας, συμπάθειας. Ακόμη και ο τόνος της φωνής μας παίζει σημαντικό ρόλο, να δείξουμε ότι ενδιαφερόμαστε, να ακούσουμε χωρίς διακοπή, ο τρόπος που καθόμαστε και οι κινήσεις μας, είναι σημαντικοί παράγοντες για να αισθανθεί ο άνθρωπος άνετα. Περιγράφω ενδεικτικά μια σκηνή από εκπαιδευόμενη σπουδάστρια στην υπηρεσία μου. Κάθεται άνετα στο γραφείο της, απολαμβάνει ένα παγωμένο καφέ, καπνίζει και απευθυνόμενη στον πελάτη λέει: “Σας ακούω, πέστε μου το πρόβλημα σας”!  Χρειάζεται μεγάλη προσοχή στην προσωπική μας στάση και συμπεριφορά απέναντι στον άνθρωπο που ζητά τη στήριξή μας. Ακόμη πρέπει να δείξουμε ότι είμαστε με το μέρος του, ακόμη κι αν έχει λάθος. Προς στιγμή θα πρέπει να δούμε τα πράγματα όπως τα βλέπει εκείνος, μέχρι να τον βοηθήσουμε να καταλάβει ότι η αλήθεια είναι διαφορετική. Αποφεύγουμε τα μεγάλα λόγια και τις υποσχέσεις. Να ακούμε κι αυτά που δεν μας λέει ο “πελάτης”. Αργότερα μπορούμε να ρωτήσουμε ότι έχει παραληφθεί. Η συναισθηματική απεμπλοκή στην  άσκηση της εργασίας μας, θεωρείται το έμβλημα της επαγγελματικότητας μας. Οι έννοιες πρέπει να περιγράφονται με αντικειμενικότητα, ειλικρίνεια και σαφήνεια. Συγκεκριμένα είχα ακούσει από έμπειρο και υπεύθυνο συνάδελφο να αναφέρει: ”Χρειάστηκα τη συναισθηματική απεμπλοκή όταν τοποθέτησα σε ίδρυμα δύο παγωμένα και πεινασμένα  παιδιά αφήνοντας τους γονείς τους να κοιμούνται σε ένα φορτηγό που ήταν το σπίτι τους , για μερικές εβδομάδες”. Ποιος γνωρίζει τόσο καλά, όσο οι Κ.Λ την έκταση της βίας και της κακοποίησης παιδιών και γυναικών;  Την αθλιότητα των συνθηκών διαβίωσης και την απαράδεκτη για πολιτισμένη κοινωνία, έκταση του αναλφαβητισμού, λέγεται πως φτάνει το 90% στους Roma.  Καλό είναι να προβληματιστούμε μέσα από την οπτική που μας προσφέρει η νομοθεσία για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Έχουμε την προσωπική μας θέση και άποψη να λέμε έναν  άνθρωπο ”άθλιο”, ”άχρηστο” ”ανήθικο”, η δουλειά μας όμως δεν επιτρέπει αυτά. Στο χώρο δουλειάς μας δε χρειάζονται τόσες προκαταλήψεις. ”Μα πως μπόρεσε αυτή η αναίσθητη μάνα να εγκαταλείψει το μωρό της;” ακούμε να λένε συχνά ορισμένοι συνάδελφοι. Συναντώντας ένα παιδί να κλέβει είναι πολύ εύκολο να σκεφθούμε πως είναι  ένα “κακομαθημένο κλεφτρόνι”. Δεν ξέρουμε όμως πόσες απώλειες έχει βιώσει αυτό το παιδί  και πόσο πόνο ψάχνει να εκφράσει τη συγκεκριμένη στιγμή. Από την πολυετή εμπειρία μου, ανακάλυψα ότι η αυθόρμητη επίκριση πηγάζει από έλλειψη γνώσης και αδυναμία ενσυναίσθησης. “Ουδείς εκών κακός” κατά τον Σωκράτη. Είναι υποχρέωση και καθήκον μας να ερευνούμε τους λόγους που οδήγησαν τα άτομα αυτά σε αποτρόπαιες συχνά πράξεις. Μαθαίνοντας τις ιστορίες τους, ανακαλύπτουμε ότι είναι πλάσματα γεμάτα δύναμη και αξία που όμως κανείς μέχρι σήμερα δεν αξιολόγησε και δεν αναγνώρισε. Πλάσματα που δεν αγαπήθηκαν και δεν έζησαν την ασφάλεια, την αλληλεγγύη, τη ζεστασιά και τη διαλλακτικότητα μιας οικογένειας. Δουλεύοντας τόσα χρόνια στην Κοινωνική Εργασία με Άτομα και συγκεκριμένα στην Παιδική Προστασία, διδάχτηκα ότι, πίσω από κάθε “παραβατική” συμπεριφορά παιδιού κρύβεται μια ιστορία που δεν γνωρίζουμε, μια ζωή γεμάτη πόνο. Το να κρίνουμε είναι εύκολο, αλλά αυτό προκαλεί σύγχυση τόσο στη δική μας ψυχολογία όσο και στον άνθρωπο που ζητά βοήθεια. Πρέπει ν΄αγαπήσουμε τον άλλο, με την ευρεία  έννοια του όρου “Αγαπώ” και όχι “ταυτίζομαι”. Αγαπάμε τον άνθρωπο που έρχεται σε μας γι΄αυτό που είναι, όχι γι΄αυτό που θέλουμε να γίνει. Αυτό βέβαια απαιτεί πολύ θάρρος, μέθοδο και ψυχικές αντοχές αλλά παράλληλα σε ανταμείβει με πολύ χαρά και ελπίδα για τη δουλειά που κάνεις! Επιπόλαιος και ανεύθυνος μπορεί να σημαίνει για μένα άλλο και για σένα κάτι διαφορετικό. Οι έννοιες πρέπει να περιγράφονται με σαφήνεια με το δηλαδή ή το γιατί. Συναίσθηση λοιπόν των δικών μας προκαταλήψεων, αυτογνωσία και όχι επικόλληση ετικέτας στα περιστατικά μας. Πρέπει να σεβόμαστε τον προσωπικό ρυθμό του κάθε εξυπηρετούμενου, όταν θέλει να αποκαλύψει τον εαυτό του, τις ανάγκες του, να αποκαταστήσει μια σχέση ίσως. Όταν δεν μιλά ας μάθουμε να εξηγούμε τη σιωπή του, ακόμα να αποκωδικοποιούμε τις κινήσεις του, την αμηχανία,  τη νευρικότητα του, κλπ.  Μην προσπαθούμε να τον πείσουμε να μας πει τα πάντα από την πρώτη συνάντηση, ούτε και να μας θεωρεί φίλους του.  Σοβαρό λάθος η ταύτιση η δική μας ή η οικειότητα του πελάτη προς εμάς. Όρια χρειαζόμαστε και οι δύο. Δεν είναι σωστό να βιαζόμαστε ούτε να του μεταδίδουμε το ”αρκετά, ας πάμε παρακάτω”. Επίσης  πρέπει να γνωρίζει το επόμενο βήμα μας, πότε, που, γιατί θα γίνει η επόμενη συνάντηση και τι θα κάνει ενδιάμεσα. Η συνέχεια αποδεικνύει την συνέπεια. Η μια κι έξω μηχανική λήψη του Κοινωνικού Ιστορικού και μάλιστα βάσει προκατασκευασμένου ερωτηματολογίου, πρακτική που γίνεται συχνά σαν μέσο εξοικονόμησης χρόνου, είναι φτωχό υποκατάστατο μιας ψυχοκοινωνικής μελέτης, τη θεραπευτική αξία της οποίας όσοι έχουν πείρα στο θέμα δεν αγνοούν. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο χωρισμός της δουλειάς σε φάσεις μελέτης, διάγνωσης, θεραπείας, εξυπηρετεί τους εργαζόμενους για να έχουν ελεγχόμενο ρυθμό στη δουλειά τους. Για τον εξυπηρετούμενο στην ουσία πολλές ”θεραπευτικές διεργασίες” ξεκινούν από τη στιγμή που παίρνει την απόφαση να έρθει στην Υπηρεσία και να ζητήσει τη βοήθεια Ειδικών. Συνήθως το άτομο που έρχεται σε μας βρίσκεται σε κατάσταση σύγχυσης. Δεν έχει βρει τον χρόνο να επεξεργαστεί τα συναισθήματα του, περιμένει τις έτοιμες απαντήσεις από φίλους και γνωστούς. Εμείς συζητάμε μαζί του χωρίς να παίρνουμε θέση, βοηθώντας τον να δει το ατομικό και κοινωνικό πλαίσιο του προβλήματος του και να πάρει μόνος του την απόφασή του. Με τις συζητήσεις που προκαλούνται στη φάση της μελέτης του περιστατικού, άλλοτε ηθελημένα κι άλλοτε αθέλητα προκαλούμε αναμοχλεύσεις ψυχικές. Γιαυτό και η διερευνητική αυτή εργασία πρέπει να γίνεται στο πλαίσιο μιας υποστηρικτικής – τροφοδοτικής σχέσης από μέρους του Κ.Λ. που κάθε φορά πρέπει να σταθμίζει το υλικό που διερευνά, κυρίως βιωματικό, αναμνηστικό υλικό έντονα φορτισμένο. Το είδος της προσωπικότητας, η ποιότητα της συναισθηματικής σχέσης – ανταπόκρισης από μέρους του ερευνητή και σε σχέση με το υλικό που αναδύεται, το είδος των μηχανισμών άμυνας, δίδουν τις απαραίτητες ενδείξεις στον Κ.Λ. για το που και πόσο θα προχωρήσει με τον κάθε άνθρωπο. Φυσικά ψάχνουμε διαφορετικά το υλικό, αν ξέρουμε ότι έχουμε κάποιες πιθανότητες αντικειμενικά να συνεχίσουμε τη συνεργασία με τον συγκεκριμένο εξυπηρετούμενο, εμείς ή κάποιος συνάδελφος στην Οργάνωση με συμβουλευτικού τύπου δουλειά και διαφορετικά αν δεν πρόκειται να υπάρξει τέτοια συνέχεια. Σκοπός μας, δεν είναι να προκαλέσουμε αναστάτωση και να ξεκινήσουμε τέτοιες εσωτερικές διεργασίες στον άνθρωπο που θα απειλήσουν όποια ισορροπία έχει πετύχει. Αν το άγχος και οι αντιστάσεις αυξηθούν υπέρμετρα, υπάρχει το ενδεχόμενο να διακόψει τη συνεργασία. Πρέπει κανείς να ξέρει πως να χειριστεί τις δυσκολίες της φάσης αυτής. Αν πάει καλά τότε ο εξυπηρετούμενος επιτρέπει τόσο στον Κ.Λ. όσο και στον εαυτό του να εξετάσει σ΄ένα συνειδητό επίπεδο τα γιατί της δημιουργίας της προβληματικής κατάστασης και να αρχίσει να συνειδητοποιεί την ύπαρξη εναλλακτικών λύσεων, εκεί που πίστευε ότι υπήρχαν μόνον αδιέξοδα. Έχει δηλαδή ξεκινήσει η θεραπευτική διεργασία! Οι έμμεσες θεραπευτικές παρεμβάσεις στοχεύουν την αλλαγή δυσμενών-νοσογόνων παραγόντων του κοινωνικού και του οικογενειακού περιβάλλοντος. Οι άμεσες θεραπευτικές παρεμβάσεις διακρίνονται, σε υποστηρικτική θεραπεία που στοχεύει στη διατήρηση-συντήρηση-ενίσχυση των δυνάμεων του Εγώ και σε θεραπεία αυτεπίγνωσης. Κατά τη διάρκεια της υπηρεσιακής μου ενασχόλησης διαπίστωνα καθημερινά την έλλειψη υπηρεσιών, αλλά και όπου υπήρχαν, είχαν έλλειψη ποιότητας, άρνηση συνεργασίας, έλλειψη εξειδικευμένων στελεχών, ύπαρξη επικαλύψεων και απαράδεκτη κατανομή δυνατοτήτων. Πάντα ήμουν της άποψης ότι όταν ξεκινάς ένα Κοινοτικό Πρόγραμμα πρέπει να σεβαστείς τις ιδιαιτερότητες της Κοινότητας. Δεν μπορεί μόνον ένας φορέας να αναλάβει το βάρος της ευθύνης της ανάπτυξης της κοινότητας. Έχω ανάλογη εμπειρία όταν ο Εθνικός Οργανισμός Πρόνοιας μετά από δική μου μελέτη και πρόταση ίδρυσε σε Δυτική Συνοικία του Ηρακλείου το Κέντρο Φροντίδας Οικογένειας με μοναδική υπάλληλο εμένα. Όμως πιστεύοντας ότι “για να μεγαλώσει ένα παιδί χρειάζεται όλο το χωριό”, αναζήτησα και κινητοποίησα δίκτυα υπηρεσιών, αξιοποίησα Ευρωπαϊκά Προγράμματα σε συνεργασία με την ΝΕΛΕ και επίσης με την πολύτιμη στήριξη της Τμήματος Κοινωνικής Εργασίας του τότε ΤΕΙ Ηρακλείου και σήμερα Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστημίου, ανάδειξα το ΚΕΦΟ, ως πρωτοποριακό φορέα Κοινωνικής και Κοινοτικής Ανάπτυξης. Ο ΕΟΠ στήριζε πάντα τις προτάσεις και τις πρωτοβουλίες μου, δημιουργώντας Υπηρεσία Ανάδοχων Οικογενειών και Υιοθεσιών από  το 1984 στην Παιδόπολη Νεάπολης Λασιθίου, και από το 1994 στο ΚΕΦΟ Δειλινών ως το 2003, με αξιοπρεπείς χρηματικές παροχές και οτιδήποτε χρειάζονταν τα παιδιά ( Φροντιστήρια- ένδυση-υπόδηση- ιατρική ασφάλιση κλπ). Με πρόταση μου, ο ΕΟΠ ανέπτυξε στην Κρήτη το Πρόγραμμα της Συγγενικής Αναδοχής με υψηλά επιδόματα, ιατρική κάλυψη και πλούσιες παροχές σε είδος, στις συγγενικές ανάδοχες οικογένειες, μένοντας  έτσι τα παιδιά στον τόπο τους και στους δικούς τους ανθρώπους. Το πρόγραμμα Αναδοχής ήταν το μοναδικό τότε σε όλη την Κρήτη με 86 Ανάδοχες Οικογένειες. Το πρόγραμμα της Αναδοχής αλλά και της Υιοθεσίας το διεκπεραίωνα συνεργαζόμενη και εποπτευόμενη πάντα από τις Κεντρικές Υπηρεσίες του Εθνικού Οργανισμού Πρόνοιας αλλά και με Δίκτυο Εθελοντών Επιστημόνων της Κρήτης οι οποίοι συνέδραμαν τις δράσεις του ΚΕΦΟ σε μέγιστο βαθμό. Ήμουν όμως όλα τα χρόνια ουσιαστικά μόνη μου, αν εξαιρέσω τα χρόνια που λειτουργούσαμε ως χώρος πρακτικής άσκησης και εκπαίδευσης των σπουδαστών και ολιγόμηνων συμβάσεων με ψυχολόγους που δίδασκαν στα Σεμινάρια. Θεωρώ υποχρέωση μου να αναφέρω την ουσιαστική συνδρομή και άριστη συνεργασία με τους καθηγητές και τους σπουδαστές της Τμήματος Κοινωνικής Εργασίας του ΤΕΙ Ηρακλείου, στο οποίο και υπήρξα για αρκετά χρόνια ωρομίσθια καθηγήτρια.  Το 2003 καταργήθηκε  δια νόμου ο ΕΟΠ και εγώ μετατάχθηκα στο Δήμο Ηρακλείου. Στη νέα Υπηρεσία, μετέφερα και το πνευματικό παιδί μου, το ΚΕΦΟ του Δήμου Ηρακλείου πια. Με εισηγήσεις μου συχνά προς τον Δήμαρχο και το Δημοτικό Συμβούλιο, με συμμετοχή μου σε συνέδρια, ομαδικές συναντήσεις, διδασκαλίες μου, εποπτείες και γραπτές προτάσεις στο Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας, ανέφερα  τους προβληματισμούς και τις ανησυχίες μου, σχετικά με την Οικογενειακή Πολιτική. Τελικά με πρόταση μου προς την Διοίκηση των Παιδικών Σταθμών, ΔΟΠΑΕΗ, δημιουργήσαμε ένα νέο ΚΕΦΟ – Συμβουλευτικό σταθμό Οικογένειας προς όλους τους Δημότες, ίδρυση Σχολής Γονέων με εβδομαδιαίες απογευματινές ομιλίες στους Παιδικούς Σταθμούς του Δήμου, στα Νηπιαγωγεία αλλά και στα Δημοτικά σχολεία της πόλης του Ηρακλείου. Ήταν τόση μεγάλη η επιτυχία αυτών των δράσεων μας που βγήκαμε και έξω από τα όρια της πόλης, σε σχολεία χωριών και πολιτιστικούς Συλλόγους με μεγάλη συμμετοχή των κατοίκων! Διεξαγωγή Μελετών και Έρευνας συγκεκριμένων πληθυσμών του Ηρακλείου από φοιτητές  Ψυχολογίας και Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης καθώς και σπουδαστές Κοινωνικούς Λειτουργούς, με στόχο ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, συμβουλευτική στήριξη στις οικογένειες εκατοντάδων παιδιών που φοιτούσαν στους Παιδικούς Σταθμούς του Δήμου Ηρακλείου, με κατευθύνσεις και σεμινάρια προς τους παιδαγωγούς από καταξιωμένους εθελοντές επιστήμονες Προσχολικής Αγωγής, παρατηρήσεις για τη συμπεριφορά παιδιών προσχολικής ηλικίας από ειδικούς ψυχολόγους  που προσελήφθησαν με συμβάσεις και εργάστηκαν με μεγάλο ζήλο και άριστες γνώσεις. Πολλές σημαντικές και επιτυχημένες δράσεις στις οποίες θα αναφερθώ λεπτομερώς σε άλλο άρθρο μου. Εύχομαι  η εμπειρία μου, οι διαπιστώσεις, οι ανησυχίες, οι προτάσεις αλλά και η ατέλειωτη Αγάπη μου, για το γοητευτικό επάγγελμα του Κοινωνικού Λειτουργού, που βίωσα για 35 μοναδικά χρόνια, να γίνουν αφορμή για προβληματισμό, περίσκεψη και διορθωτικές ίσως ενέργειες  από τους αρμόδιους στον επιστημονικό χώρο της Κοινωνικής Εργασίας και Πολιτικής. Ο Κοινωνικός Λειτουργός πρέπει να τύχει αναγνώρισης, σεβασμού και καταξίωσης τόσο από την Πολιτεία όσο και από την Κοινωνία. Ο Κοινωνικός λειτουργός είναι ο Επιστήμονας που αγωνίζεται για την προστασία και την κατοχύρωση των ανθρώπινων δικαιωμάτων, αντιμάχεται το ρατσισμό, τη βία, την κοινωνική αδικία με σύμμαχό του την ανθρωπιστική παιδεία και την ανιδιοτέλεια!