Οικογενειακός Αστερισμός : Πρωτότοκο – Δευτερότοκο – Στερνοπαίδι

Με τον όρο  ”οικογενειακός αστερισμός”  εννοούμε την ψυχολογική θέση του παιδιού στο οικογενειακό σύστημα, ανάλογα με τη σειρά γέννησής του.

Σύμφωνα με τον Αυστριακό γιατρό – ψυχολόγο και ιδρυτή της Ατομικής ψυχολογίας,  Άλφρεντ  Άντλερ ( 1870-1937) υπάρχουν πέντε βασικές ψυχολογικές θέσεις στον οικογενειακό αστερισμό,
που είναι οι εξής:

– Το Πρωτότοκο
– Το Δευτερότοκο
– Το Μεσαίο (στα τρία)
– Το Μικρότερο (στερνοπαίδι)
– Το Μοναχοπαίδι

Εγώ θα τολμήσω να προσθέσω και το υιοθετημένο παιδί, αντλώντας γνώσεις και εμπειρία  από τη μακρόχρονη ενασχόλησή μου, με θετές οικογένειες και τα παιδιά τους, που έχουν την ψυχολογία του πρωτότοκου αλλά κυρίως του μοναχόπαιδου.

Ο οικογενειακός αστερισμός διαμορφώνει την κοινωνική συμπεριφορά του ανθρώπου.

Η σειρά γέννησης είναι πολύ σημαντική στη διαμόρφωση του χαρακτήρα και της προσωπικότητάς μας, είτε το συνειδητοποιούμε είτε όχι.
Ο Dr ΚΕΒΙΝ  LEMAN, συγγραφέας του βιβλίου ”Η Σειρά της Γέννησης”, αναφέρει πως: ” Η σειρά γέννησης καθορίζει την προσωπικότητα σου, τις σχέσεις σου με τους φίλους και την οικογένεια, τα ερωτικά σου ενδιαφέροντα και την καριέρα σου ακόμα και την επιλογή του συζύγου σου”.
Πώς όμως μπορεί να επηρεάσει η σειρά γέννησης, τόσο πολύ τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας ενός παιδιού;

Εμείς πιστεύουμε, ότι το κάθε παιδί αγωνίζεται να βρει τη δική του ατομική θέση μέσα στην οικογένεια για να έχει την αγάπη, την προσοχή και τη φροντίδα των γονιών του, μια ξεχωριστή θέση δηλαδή. Ανάλογα λοιπόν με τη σειρά γέννησης τους, τα παιδιά υιοθετούν διαφορετικές στάσεις προκειμένου να κερδίσουν τους γονείς τους, είτε με θετική αλλά συχνότερα με αρνητική συμπεριφορά.

Ο τρόπος που το κάθε παιδί μαθαίνει να κερδίζει την προσοχή και να βρίσκει τη θέση του στην οικογένεια, επηρεάζουν τη συμπεριφορά του και κατ΄επέκταση τη ζωή του. Η σειρά γέννησης επηρεάζει σημαντικά τις σχέσεις των παιδιών με τους γονείς, με τ΄αδέλφια τους, αλλά επηρεάζει και την εικόνα του εαυτού τους, την εικόνα τους στην πατρική οικογένεια αλλά και στη δική τους αργότερα, όπως και με τον φιλικό-συγγενικό κύκλο τους.

Ο οικογενειακός αστερισμός επηρεάζει τις πεποιθήσεις και τα συναισθήματα που έχει το κάθε παιδί σχετικά με το τι δικαιούται και τι μπορεί να περιμένει από τους γύρω του. Η σειρά γέννησής μας, μέσα στην οικογένεια είναι μια από τις μεγαλύτερες δυνάμεις που διαμορφώνουν αυτό που είμαστε σήμερα. Βέβαια υπάρχουν κι άλλες ενεργές δυνάμεις στη ζωή μας, όπως είναι η αποφασιστικότητα και οι επιθυμίες μας.
Πολλές φορές οι γονείς αναρωτιούνται: ”Γιατί οι χαρακτήρες των παιδιών μας διαφέρουν τόσο πολύ μεταξύ τους, από τη στιγμή που έχουν τους ίδιους γονείς, μεγαλώνουν στο ίδιο σπίτι, με ίδιες ή παρόμοιες συνθήκες”;
Σκεφτόμαστε συχνά: ”Γιατί το μεγαλύτερο παιδί μας συμπεριφέρεται σαν να είναι αφέντης; Γιατί το μικρότερο θέλει μόνο να τραβάει την προσοχή με τις ζαβολιές του”;

Θεωρούμε κι εμείς ότι αυτό οφείλεται στη σειρά γέννησής τους, που συντελεί τα μέγιστα στις ομοιότητες και στις διαφορές ανάμεσα στ΄αδέλφια ενώ εξηγεί και το γονεϊκό ρόλο.
Η σειρά γέννησης είναι ένα χρήσιμο εργαλείο, όταν πρόκειται να βοηθήσεις ανθρώπους να καταλάβουν τον εαυτό τους και να βελτιώσουν τη ζωή τους. Ο Άλφρεντ Άντλερ έλεγε για το αποτέλεσμα που μπορεί να έχει συχνά στη ζωή μας η σειρά γεννήσεως:

” Η θέση στην οικογένεια αφήνει ανεξίτηλη σφραγίδα στο στυλ ζωής. Κάθε δυσκολία ανάπτυξης προέρχεται από τον ανταγωνισμό και την έλλειψη συνεργασίας στην οικογένεια. Αν κοιτάξουμε γύρω μας στην κοινωνική ζωή κι αναρωτηθούμε γιατί η αντιπαλότητα κι ο ανταγωνισμός είναι οι πιο φανερές της όψεις, κι αλήθεια, όχι μόνο στην κοινωνική μας ζωή, σ΄όλο τον κόσμο μας, τότε πρέπει να αναγνωρίσουμε πως οι άνθρωποι παντού επιδιώκουν να είναι κατακτητές ή να επιβάλλονται και να ξεπερνούν τους άλλους. Αυτός ο στόχος είναι το αποτέλεσμα της ανατροφής από τα πρώτα παιδικά χρόνια, της μάχης άμιλλας κι ανταγωνισμού των παιδιών, που δεν ένιωσαν τον εαυτό τους σαν ίσα μέρη του συνόλου της οικογένειάς τους”.

Πρέπει να θυμόμαστε πάντα, ότι η κάθε οικογένεια είναι μοναδική και το κάθε παιδί αισθάνεται μοναδικότητα μέσα στο σπίτι του.
Στο άρθρο μας αυτό, θα προσπαθήσουμε να περιγράψουμε αλλά και να αναλύσουμε την προσωπικότητα των πρωτότοκων παιδιών

 Το πρώτο παιδί  λοιπόν είναι σημαντικό, γιατί απλά είναι το πρώτο μας. Ο μπαμπάς και η μαμά στέκουν καθηλωμένοι πάνω από τη κούνια του, το παρακολουθούν, το αφουγκράζονται, ανησυχούν ακόμα ”μήπως και δεν αναπνέει”;  Δε μπορούν να πιστέψουν πως αυτό το γλυκό πλασματάκι προήλθε από τους δυο τους. Είναι ένα θαύμα, μια καινούργια μόνο δικιά μας ζωή!

Το να γίνεσαι για πρώτη φορά γονιός είναι συναρπαστικό!  Είναι η πιο σημαντική αλλαγή στη ζωή μας, αναλαμβάνουμε ένα νέο ρόλο, τρυφερό αλλά και υπεύθυνο μαζί.

Το πρωτότοκο απολαμβάνει με μοναδικότητα τους γονείς του, τα χάδια, τα δώρα, τη προσοχή και τη λατρεία τους. Είναι ένας πρίγκηπας, ο θησαυρός των γονιών και συνεχιστής της ζωής των παππουδο-γιαγιάδων. Ο πρωτότοκος έχει την τάση να βλέπει τον πατέρα και τη μητέρα του σαν υπόδειγμα και θέλει να τους μοιάσει. Είναι τα μόνα πρότυπα που έχει, γιαυτό και βλέπουμε κυρίως τους πρωτότοκους γιους, να ακολουθούν συχνά την ίδια καριέρα με τον πατέρα τους.

Τα πρωτότοκα παιδιά έχουν διαφορετική μεταχείριση από τα επόμενα παιδιά γιατί δε τους επιτρέπεται να μείνουν παιδιά για πολύ καιρό. Έχει παρατηρηθεί, ότι τα θηλυκά πρωτότοκα αντιμετωπίζουν σκληρή μεταχείριση. Το κορίτσι αναλαμβάνει όλες τις ευθύνες του πρωτότοκου αλλά απολαμβάνει ελάχιστα προνόμια. Οι γονείς περιμένουν από το κορίτσι να είναι ώριμο, ανοιχτόμυαλο, φρόνιμο και προσκολλημένο στην πατρική οικογένεια. Είναι άραγε τυχαία η σημασία μιας παλιάς Κρητικής παροιμίας που λέει: ”Της καλομοίρας το παιδί το πρώτο είναι θηλυκό”; Μήπως υποκρύπτει την επιθυμία της μάνας για ανάληψη ευθυνών νοικοκυράς, οικονόμου, νταντάς, από την πρωτότοκη κόρη, για δική της διευκόλυνση; Λέμε μήπως!

Βέβαια μεγαλώνοντας η πρωτότοκη κόρη ή θα επαναστατήσει ή θα πιστέψει πως δε μετράει για τους άλλους. Θα σκύψει το κεφάλι και θα αναλαμβάνει, και στην οικογένεια που αργότερα θα δημιουργήσει, όλα τα βάρη και τις υποχρεώσεις. Αυτό το ρόλο έμαθε να παίζει ως πρωτότοκη.

Συχνά οι γονείς θεωρούν τα πρωτότοκα, μεγαλύτερα απ΄ότι είναι, περιμένουν να δίνουν το καλό παράδειγμα στ΄αδέλφια τους, φορτώνοντας τα ευθύνες. Περιμένουν πάρα πολλά από το πρώτο παιδί τους. Ας πούμε ένα παράδειγμα: Η Κατερίνα είναι μόλις τριών χρονών, όταν γεννιέται ο αδελφός της. Ξαφνικά οι γονείς της, την βλέπουν σαν μεγάλο κορίτσι με ανάλογες απαιτήσεις. Μετά από τρία χρόνια οι γονείς θα βλέπουν την εξάχρονη Κατερινούλα ως ενήλικη ενώ ο τρίχρονος αδελφός της θα είναι ο μπέμπης!
Στο σημείο αυτό θα αναφέρουμε φράσεις που ακούν όλοι οι πρωτότοκοι από τους γονείς τους.

• Δε με νοιάζει τι έκανε ο αδελφός σου. Εσύ είσαι μεγαλύτερη και θα τιμωρηθείς γιαυτό.
• Πάρε το μικρό μαζί σου, βόλτα.
• Δε μπορούσες να προφυλάξεις το μικρό σου αδελφό να μη χτυπήσει;  Έχεις ευθύνη για αυτό που έπαθε!
• Τι παράδειγμα δίνεις στ΄αδέλφια σου;
• Σε παρακαλώ, φέρσου σαν μεγάλος που είσαι!
• Η αδελφή σου είναι πιο μικρή από σένα. Εσύ πρέπει να υποχωρείς.
• Πήγαινε να μου πάρεις την εφημερίδα επειδή είσαι μεγάλο παιδί, ο μικρός μπορεί να πάθει κάτι στο δρόμο!                          

Η εκθρόνιση: Ο ερχομός του δεύτερου παιδιού δημιουργεί στο πρωτότοκο το ”τραύμα της εκθρόνισης”, που αν δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα και σωστά θα το ακολουθεί εφ΄όρου ζωής.  Ξαφνικά ο μπαμπάς και η μαμά φέρνουν στο σπίτι ένα τοσοδά κουκλάκι και του λένε πως είναι το νέο του αδελφάκι.  Αμέσως το πρώτο παιδί σκέφτεται: ” Φοβάμαι πως θα μείνει σπίτι μας και θα κοιμάται στην κούνια μου”. ”Μα δεν τους έφτανα εγώ; Τι το ήθελαν το άλλο”; ”Θα τους πω να το πετάξουν στα σκουπίδια, μυρίζουν τα κακά του”. ” Δε μου αρέσει καθόλου, ήθελα να είναι αγόρι να παίζουμε μαζί”. Τα παραπάνω είναι αληθινές εκφράσεις που μου ανέφεραν μητέρες απελπισμένες από τις αντιδράσεις των πρωτότοκων παιδιών τους, όταν ήλθε το δεύτερο.                      
Αντιλαμβάνονται το νέο αδελφάκι ως εισβολέα και ενεργοποιούνται δυναμικά να το αντιμετωπίσουν. Δεν έχουν πραγματικά όπλα, μόνο συναισθήματα με κυρίαρχο αυτό της ζήλιας.

Τα παράπονα των πρωτότοκων. 

• Όλα τα περιμένουν από μένα!
• Δε μπορώ να ξεφύγω από τίποτα.
• Δε μου επέτρεψαν ποτέ να είμαι παιδί. 
• Γιατί πρέπει να τα κάνω όλα εγώ;  Κανείς δε κάνει τίποτα εδώ μέσα. Νοιώθω παραμελημένος, όλοι ασχολούνται με τα μικρότερα αδέλφια μου.   

 Οι γονείς έχουν μεγάλες προσδοκίες από τα παιδιά τους και συνήθως περιμένουν από το πρωτότοκο να τις εκπληρώσει. Όταν όμως ματαιωθούν, η πικρία τους πλήττει το παιδί αυτό με πολλούς τρόπους. Κάτι άλλο που έχει παρατηρηθεί στα πρωτότοκα παιδιά είναι ότι γίνονται ο στόχος της οργής ή της αγανάκτησης που νοιώθει η μητέρα για τον πατέρα ή και αντίστροφα. Ακούμε συχνά:” Είσαι ο ίδιος ο πατέρας σου, ακατάστατος, φλύαρος, αναίσθητος, ανοργάνωτος”.

Εγώ θα σας έλεγα:” Έχετε το δικαίωμα να είστε θυμωμένοι αλλά μη ξεσπάτε στο παιδί” δεν πρέπει να είναι το εξιλαστήριο θύμα”.Άλλη παρατήρηση: Ο ένας σύζυγος κατηγορεί το πρωτότοκο, ότι παίρνει το μέρος του άλλου στις οικογενειακές συγκρούσεις: ”Βέβαια κόρη μου παίρνεις το μέρος του μπαμπά σου, εσύ κι αυτός, πάντα εναντίον μου!” Το παιδί όμως προσπαθεί να σας συμφιλιώσει μ΄αυτό τον τρόπο, δεν του αρέσει να μαλώνετε. Πολλοί γονείς ακουμπούν τα ενήλικα προβλήματά τους στα πρωτότοκα θεωρώντας ότι είναι ”φίλοι” τους.
Παράδειγμα:  ”Γιε μου τα οικονομικά μας  λόγω κρίσης είναι δραματικά. Θα χρειαστεί να πουλήσουμε το σπίτι μας για να τα βγάλουμε πέρα”.
”Κόρη μου, δεν αισθάνομαι καλά τελευταία, φοβάμαι πως έχω κάτι σοβαρό, αλλά μη το πεις στον αδελφό σου και ανησυχήσει”. Τα παραπάνω είναι λόγια που είπαν γονείς σε δεκάχρονα παιδιά. Ξαφνικά αυτά τα παιδιά παρουσίασαν νυχτερινούς τρόμους ή ενούρηση ακόμα και εγκόπρηση ” χωρίς συγκεκριμένη αιτία” κατά τους γονείς.