Παιδικός σταθμός: Β΄ Κεφάλαιο: Το άγχος του αποχωρισμού

Το άγχος του αποχωρισμού εκδηλώνεται φυσιολογικά από τον έβδομο μήνα έως το δεύτερο χρόνο της ζωής του παιδιού και παραπέμπει στο φόβο ότι θα απολέσει τη φροντίδα και την προστασία που του παρέχεται, συνήθως από τη μητέρα.

Η εμφάνιση του άγχους αποχωρισμού αποτελεί ένα βασικό στάδιο της ανθρώπινης εξέλιξης, που σηματοδοτεί την αναγνώριση των προσώπων και τη δυνατότητα σύναψης σχέσεων μαζί τους.
Θεωρείται διαταραχή, όταν οι αντιδράσεις του παιδιού, κατά τον αποχωρισμό ή απλώς στην απειλή του, είναι ακραίες, πέρα από ότι αναμένεται, σύμφωνα με το αναπτυξιακό του επίπεδο.

Η προσκόλληση γίνεται φανερή σε όλες τις ενέργειες του παιδιού που δείχνουν την έντονη επιθυμία να είναι κοντά στη μητέρα, καθώς επίσης και την έντονη δυσφορία στον αποχωρισμό από αυτή. Το βρέφος ηρεμεί όταν η μητέρα το παίρνει αγκαλιά, της χαμογελά, καταφεύγει σ΄αυτή για προστασία όταν νοιώθει ότι κινδυνεύει, την ακολουθεί στις μετακινήσεις της μέσα στο σπίτι, επιδιώκει να διατηρεί μαζί της σωματική ή οπτική επαφή.

Από την ανάγκη της άμεσης σωματικής επαφής και της φυσικής εγγύτητας, σιγά-σιγά το παιδί θα αισθανθεί την ανάγκη να το προσέξει, να το επιδοκιμάσει και να το επιβραβεύσει η μητέρα.
Αργότερα, εκείνη θα πάψει να είναι το μοναδικό πρόσωπο προσκόλλησης και θα προστεθούν άτομα του οικογενειακού ή κοινωνικού περιβάλλοντος, με τα οποία το παιδί θα διατηρεί μια σταθερή σχέση. Το άγχος αποχωρισμού εκφράζεται όταν το βρέφος βλέπει τη μητέρα του να απομακρύνεται, να φεύγει από το δωμάτιο και να το αφήνει μόνο του, ενώ εκείνο δε μπορεί να ακολουθήσει.

Εκδηλώνει τότε, έντονη δυσφορία: κλαίει, φωνάζει, κινείται προς τη πόρτα και προσπαθεί να την ανοίξει, την κλωτσά, πετά αντικείμενα και παιχνίδια. Ύστερα από λίγο εγκαταλείπει την προσπάθεια και δείχνει εντελώς απελπισμένο. Το κλάμα και οι απελπισμένες εκφράσεις μπορεί να συνεχίζονται για αρκετό χρονικό διάστημα. Αυτό το στάδιο ψυχοκοινωνικής εξέλιξης κορυφώνεται μεταξύ του 13ου και του 24ου μήνα. Μετά την ηλικία αυτή σταδιακά υποχωρεί.

Το παιδί εκφράζει τη δυσκολία του, ν΄αφήσει τη μητέρα του και να βρεθεί σε ένα νέο περιβάλλον με άγνωστα πρόσωπα και γιαυτό συχνά αρνείται να πάει στο σχολείο. Και ενώ λέει ότι φοβάται να πάει σχολείο, δε ξέρει το λόγο. Συχνά δίνει λογικοφανείς εξηγήσεις, όπως η άσχημη συμπεριφορά ενός δασκάλου απέναντί του, ότι το κοροϊδεύουν τα άλλα παιδιά, ότι αδικήθηκε για κάποιο λόγο κλπ. Σωματικά συμπτώματα όπως έμετοι, διάρροια, ταχυκαρδία, πονοκέφαλοι, κοιλιακοί πόνοι, αποτελούν τις αιτίες τις οποίες το παιδί προβάλλει για να μη πάει σχολείο. Τα συμπτώματα επιδεινώνονται όταν πλησιάζει η ώρα του σχολείου, ενώ δεν υπάρχουν τα Σαββατοκύριακα και τις αργίες. Ακόμα κι αν καταφέρει το παιδί να πάει σχολείο, φαίνεται αξιολύπητο, φοβισμένο, παραπονείται στο δάσκαλο και με την παραμικρή ευκαιρία ζητά να γυρίσει σπίτι του.

Το άγχος του αποχωρισμού παρατηρείται από το δεύτερο χρόνο της ζωής, αλλά μπορεί να εμφανιστεί και αργότερα ως απάντηση σε αποχωρισμό ή απώλεια (θάνατος συγγενούς, κατοικίδιου ζώου, νοσηλεία παιδιού ή γονέα, αλλαγή σχολείου, μετακόμιση) ή και χωρίς να υπάρχει συγκεκριμμένη αιτία. Θεωρείται παθολογικό, όταν οι αντιδράσεις του παιδιού είναι ακραίες, και πέρα από το αναμενόμενο για την ηλικία του επίπεδο.

Τα παιδιά ανησυχούν για τους γονείς τους -κυρίως για τη μητέρα τους- μήπως φύγουν, μήπως χαθούν ή μήπως αρρωστήσουν.
Πρόκειται για μη πραγματικές ανησυχίες, ότι δηλαδή θα πάθουν κάποιο κακό τα ίδια ή οι γονείς τους κατά την περίοδο του χωρισμού. Οι ίδιοι οι γονείς πολλές φορές δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν την άρνηση του παιδιού τους να πάει στον παιδικό σταθμό ή στο σχολείο. Η στάση του παιδιού απέναντι στο σχολείο, εξαρτάται από τη στάση της ίδιας της μητέρας να στείλει το παιδί της στο σταθμό. Έτσι, όταν οι γονείς συνειδητοποιημένα στέλνουν το παιδί τους στο σταθμό με την επιθυμία να κοινωνικοποιηθεί ή για να μπορέσει η μητέρα να εργαστεί για να βοηθήσει στα οικονομικά της οικογένειας, θεωρούν τα κίνητρα τους λογικά και δεν έχουν τύψεις. Αντίθετα αν οι γονείς νοιώθουν ενοχές επειδή ”αφήνουν το παιδί τους σε ξένους και αυστηρούς ανθρώπους” μπορεί να θεωρήσουν τα δάκρυα του παιδιού, ως μομφή εναντίον τους, κάτι το οποίο μπορεί αμέσως να αντιληφθεί το παιδί με τις ”πανέξυπνες κεραίες” που διαθέτει και θα τους εκμεταλλευτεί ποικιλοτρόπως.

Εξαιρετικής σημασίας για το άγχος του παιδιού να μην αποχωριστεί τους γονείς του, προκειμένου να πάει σε παιδικό σταθμό, παίζουν και οι διάφοροι αγχογόνοι παράγοντες που παρατηρούνται μέσα στην οικογένεια. Ποιοι είναι όμως αυτοί οι παράγοντες; Ο πιο σοβαρός ίσως από αυτούς είναι η ύπαρξη ενός μικρότερου παιδιού μέσα στην οικογένεια το οποίο μένει στο σπίτι με τη μητέρα του ή με κάποια baby sitter ενώ το μεγαλύτερο παιδί είναι αναγκασμένο να πηγαίνει σε ένα άλλο περιβάλλον, όπου υπάρχουν κανόνες και όρια. Οι γονείς αδυνατούν να καταλάβουν, ότι το παιδί νιώθει, ότι οι ίδιοι θέλουν να το ”ξεφορτωθούν” για να μείνουν μόνοι με το μωρό τους.

Πολλές φορές οι γονείς επαινούν το μικρότερο αδελφάκι για τα κατορθώματά του και το μεγαλύτερο νιώθει, ότι με την άρνηση που θα κάνει για το σχολείο, οι γονείς θα του δώσουν την προσοχή που του στέρησε το μικρό του αδελφάκι.

Βασικό σε μια τέτοια περίπτωση είναι, οι γονείς να παρέχουν προσωπικό χρόνο στο παιδί τους και να συζητούν για τις ανάγκες και τα συναισθήματά του.

Αλλά και τα μοναχοπαίδια που θεωρούνται πιο εγωκεντρικά μπορεί να εκδηλώσουν άρνηση γιατί στο σχολείο ίσως να μη τους δίνουν ιδιαίτερη προσοχή, αφού οι παιδαγωγοί έχουν να ασχοληθούν με πολλά άλλα παιδάκια. Ένας ακόμη οικογενειακός παράγοντας που πιθανόν να οδηγήσει το παιδί σε άρνηση για το σχολείο, είναι το διαζύγιο των γονέων ή το πένθος για ένα αγαπημένο πρόσωπο. Όταν το παιδί βιώνει μια από τις παραπάνω απώλειες, η συνηθέστερη αντίδρασή του είναι η άρνηση να πάει σχολείο. Είναι απαραίτητο σε περιπτώσεις διαζυγίου να εξηγήσετε στο παιδί, ότι παρόλο που το αγαπάτε και οι δύο και παρά τις αλλαγές που θα υπάρξουν, ελπίζετε ότι η ζωή θα είναι καλύτερη για όλους με τις νέες εξελίξεις.

Τα πράγματα γίνονται πιο σοβαρά σε περίπτωση πένθους. Μετά το θάνατο κάποιου κοντινού προσώπου, το παιδί θα θελήσει ενδεχομένως να μη πάει στο σχολείο του για λίγες μέρες. Μπορεί να χρειάζεται να είναι κοντά σε ανθρώπους που θα του προσφέρουν παρηγοριά και στήριξη. Μπορεί επίσης να φοβάται να αποχωριστεί τα άτομα που αγαπά από φόβο μήπως πάθουν κι αυτά κάτι. Μετά από λίγο διάστημα όμως το παιδί πρέπει να μπει ξανά στη ρουτίνα της καθημερινότητας. Επίσης είναι σημαντικό να συζητάτε με το παιδί, τα συναισθήματα και τους φόβους που νιώθει. Ένας επιθετικός ή ένας υπερπροστατευτικός γονέας μπορεί να δημιουργήσει κάποια ανασφάλεια στο παιδί και έτσι να του ενισχύσει τον αρνητισμό του για το σχολείο.

Άλλο ένα φαινόμενο που παρατηρείται σε παιδιά προσχολικής ηλικίας είναι η ντροπαλότητα. Αυτό εκδηλώνεται από πολύ μικρή ηλικία κυρίως μπροστά σε άγνωστα άτομα ή με την εμφάνιση του σε δημόσιους χώρους και σε πλήθος παιδιών.

Το παιδί αισθάνεται κάποια ενόχληση που γίνεται αισθητή από κάποια οργανικά συμπτώματα, όπως κοκκίνισμα ή χλόμιασμα, διαταραχές του λόγου, τρέμουλο, εφίδρωση, επιτάχυνση του καρδιακού ρυθμού. Ο παιδικός σταθμός και γενικά όλη η μαθητική ζωή δημιουργεί συχνά προβλήματα στο παιδί. Το να απαγγείλει ένα ποίημα, να απαντήσει προφορικά σε μια ερώτηση, να παίξει με άλλα παιδιά, είναι για ορισμένα παιδιά, εφιάλτης.

Συνήθως, αυτά τα παιδιά γίνονται στόχος των πιο επιθετικών παιδιών αφού δεν αντιδρούν στο χλευασμό και την κριτική και τείνουν να κάνουν παρέα με παιδιά μικρότερης ηλικίας.
Τα ντροπαλά παιδιά χρειάζονται ιδιαίτερη προσοχή από τους δασκάλους και από τους γονείς. Η ντροπαλότητα είναι μια συμπεριφορά που εκδηλώνεται με την έναρξη του παιδικού σταθμού, όπου το παιδί καλείται να αντιμετωπίσει τους φόβους του. Το παιδί μπορεί να βιώνει έντονα το άγχος της εγκατάλειψης και εφόσον νιώθει ότι δεν το αγαπούν να αποφασίσει να μην επικοινωνεί με τους άλλους.

Βασικό για τη μείωση της ντροπαλότητας είναι η ενίσχυση της προσωπικότητας του παιδιού, η ενθάρρυνση των επιτυχιών του και ο έπαινος όταν κάνει κάτι καλό, όσο απλό κι αν φαίνεται.
Μην το παρακινείτε όμως να βιώσει καταστάσεις που δεν επιθυμεί, ή να νιώσει ότι κάνει κάτι κακό επειδή είναι ντροπαλό.

Σημειώνουμε ότι και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ενός παιδιού μπορεί να του δημιουργήσουν αρνητικές συμπεριφορές. Το παιδί νιώθει κάποια αναστολή όταν θεωρεί ότι είναι διαφορετικό από τα άλλα παιδιά ( φοράει γυαλιά, έχει μια μικρή δυσμορφία, είναι παχύσαρκο κλπ ) και όταν διαπιστώνει ότι προκαλεί στα άλλα παιδιά σχόλια που το θίγουν ή το γελοιοποιούν. (Bullying).

Τέλος, μια σημαντική ακόμα αιτία που μπορεί να προκαλέσει άγχος σε ένα παιδί είναι ο ίδιος ο παιδαγωγός. Όταν το παιδί αρχίζει να πηγαίνει στο σχολείο, ο παιδαγωγός γίνεται ένα σημαντικό κομμάτι της ζωής του, σπάζοντας την αποκλειστικότητα των γονέων του. Έχει υποστηριχθεί ότι η συμπεριφορά της παιδαγωγού μπορεί να διαμορφώσει τη θέση που κατέχει το κάθε παιδί στην ομάδα, τη συμπεριφορά, τις αξίες του και τη μαθησιακή του απόδοση. Και φυσικά δεν επηρεάζει μόνο το παιδί στο οποίο στρέφει την προσοχή του κάθε φορά αλλά και τα παιδιά θεατές.

Αν ο παιδαγωγός αντιμετωπίζει όλα τα παιδιά ανεξαιρέτως με τον ίδιο τρόπο θα μπορέσει να αυξήσει τις διαπροσωπικές και τις μαθησιακές τους αλληλεπιδράσεις μειώνοντας το άγχος και τις εσωτερικές συγκρούσεις. Τα χαρακτηριστικά που εκτιμούν τα παιδιά σε μια παιδαγωγό είναι η προθυμία να βοηθήσει, η σαφήνεια στις οδηγίες που δίνει, η συνέπεια και η σταθερότητα στην τήρηση της τάξης, η αντικειμενικότητα, το χιούμορ και οι καλοί τρόποι. Αντιθέτως, τα παιδιά απεχθάνονται τις φωνές, τη χρήση σωματικής τιμωρίας, αλλά πάνω απ΄όλα την ειρωνεία και τον εξευτελισμό. Είναι φυσικό, οι παιδαγωγοί να μην ταιριάζουν στην προσωπικότητα του κάθε παιδιού. Επίσης είναι απαραίτητο το παιδί να μάθει να προσαρμόζεται στις ιδιαιτερότητες και την προσωπικότητα της δασκάλας του. Στην περίπτωση όμως που το παιδί παραπονιέται για την άδικη μεταχείρισή του από τη δασκάλα θα πρέπει να το λάβουμε σοβαρά υπ΄όψη μας. Σημαντικό είναι οι γονείς να κατανοούν τη θέση της παιδαγωγού και να τη διαβεβαιώνουν, ότι γνωρίζουν πως η δουλειά της είναι γεμάτη ευθύνες και πολλές δυσκολίες.

Σας άρεσε το άρθρο;
Συμπληρώστε το όνομα και το e-mail σας δίπλα για να λαμβάνετε δωρεάν ειδοποιήσεις για νέα άρθρα.
I agree to have my personal information transfered to MailChimp ( more information )

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *